«Чорт з ім! Затое не будзе думацца, усё выпрабаваў, усе варыянты прамацаў... Глуха! Няма сюды звароту. Нешта ва мне ўжо зрушылася, адпала, сатлела, а на месцы яго нарадзілася і вырасла новае. І без гэтага новага я ўжо — не я, тут я — дачнік, курортнік, а не работнік...» Чуў, колькі начуўся ў горадзе — некаторыя стогнуць: «Работа цяжкая... Працаваць цяжка...» Так хацелася яму на ўвесь лес, на ўсё поле, на ўвесь свет закрычаць: «Людзі! Радуйцеся, калі ёсць любімая работа, значна цяжэй, калі няма чаго рабіць...» І заўсёды так: у нейкі міг пачынаеш разумець, што тое, на што ўскладваў вялікія надзеі, нічога не вартае і ёсць не што іншае, як дзіцячы наіў, няведанне сябе і жыцця.
Ленка чакала яго, сядзела на лавачцы, галава і грудзі былі ў цяні ад куста бэзу, ногі — у святле месяца. Убачыла яго і пайшла насустрач.
— Што здарылася, Вова? — Яна абняла яго за спіну па таліі.
— Усё нармальна! — не любіў, не ўмеў і не хацеў скардзіцца, усё непрыемнае насіў у сабе. Мабыць, лічыў: а што гаварыць, калі ўсё роўна шчыра ніхто не паспачувае. Слухаць фальшывыя словы — было яму пакутаю.
— Бачу, нейкі ты заклапочаны...— Ленка трывожылася нездарма. Ён адчуваў — не адстане.
— Не ведаю, што рабіць,— сказаў ён рашуча.— Ты паедзеш са мною?
— Куды?
— Назад у Мінск.
— Калі? — Падобна, яна абрадавалася, ва ўсякім разе, на расчараванне нават намёку не было.
— Не ведаю... Паедзеш?
— Хоць на край свету! — Цяпер ужо Ленка не магла схаваць радасці, пацалавала Валодзьку ў шчаку.
Валодзька разгубіўся: яна і праўда не ўяўляе сябе, не можа без яго ці такая легкадумная? Але ўсё роўна было прыемна. І перашкоды ніякай яму не будзе. Збяруцца і паедуць. Але дзе жыць? І праўда, дзе жыць? Калі там жонка размяняе кватэру, двухпакаёўку не так проста...
Невядома, колькі б яшчэ дзён, тыдняў, а можа, і месяцаў вярэдзіў бы сваю душу Валодзька, калі б не тэлеграма ад былой жонкі — толькі два словы: «Размяняла кватэру». Ён незвычайна абрадаваўся ёй: там, у Мінску, у яго ёсць свой куток, няхай зусім маленькі, адзін пакойчык.
* * *
На падсаду ў калгасны сад прывезлі цэлае кузава маладзенькіх яблынь і груш. Ажно з Мсціслаўскага раёна — з гадавальніка. Колькі трэба калгасу, адлічылі, астатнія пачалі прадаваць людзям — грэблі, як перад вайною соль. І Грышка з Мішам пабеглі на пагон, дзе стаяла машына. Саджанцы былі звязаны ў пукі. Карэньчыкі тонкія, густыя, бы махры, і аж белыя, быццам іх цэментам абсыпалі; а верхавіны як тыя мяцёлкі — густыя, і лісце ядранае, яшчэ не пасохла, адно там-сям парудзела. Слаўныя саджанцы!
— Лезь, Міша, на кузава, глядзі там! — падштурхнуў сына Грышка.
— От ты! — заступіў дарогу Ляксей Чубатчышын.— Вечна табе ўгамону няма... Я тож у чарзе стаю — дзесяць, дзевяць, восем, сем... пяць... тры, два, адзін!
— Стой, стой, першым за цябе нідзе не ўрвеш,— засмяяўся Грышка. Пажартавалі мужчыны — здаравей на сэрцы стала.
Падышла чарга, Міша палез на кузава; выбіраў саджанцы, глядзеў, каб і ствол прамейшы быў, і карэньчыкаў гусцей, і пупышак на чаранках як больш ды буйнейшых. Падаваў Грышку, той лічыў, гладзіў пальцамі пяшчотную кару. Узялі дзесяць штучак: сем яблынь і тры грушыны.
— Цяпер садзіць трэба,— сказаў Грышка дарогаю, як ішлі дахаты, неслі на плячах саджанцы. Міша ўсміхнуўся: бацька хацеў праверыць, ці па нутры яму, Мішу, задума новы сад пасадзіць. Таго не ведае, што ў Мішы ў самога такая мара зарадзілася, яшчэ ў той дзень, як старыя яблыні ды грушы карчаваў. І ён выгукнуў бацьку ледзь не ў самае вуха: «Канечне!» Грышка ажно здрыгануўся, але сказаў спакойна:
— Але не проста ў зямлю ўторкнуў, ды няхай сядзіць. Па закону трэба, як дзед і бацька мой садзілі. Яны і сакрэт мне свой перадалі... Як дрэва садзіць, каб яно расло і расло...
Мішу гэтая бацькава турбота здалася не тое што дробязнаю, а проста лішняй, і ён не даў ёй увагі. І дарэмна. Надвечар бацька прыгнаў запрэжанага ў калёсы каня.
— Паехалі ў гліну,— сказаў ён. Калёсы заслаў цэлафанам. Узялі дзве лапаты, тапор. Успомнілася Мішу: і на Глубку яны ехалі тады ўдвух на калёсах, адно каня звалі Белазоры ды самі былі маладзейшыя.
Глінішча было за калгасным садам. Ехалі той дарогаю, якою ўлетку ўсёй сям’ёю ішлі ў маліну. Толькі поле цяпер ужо голае — узаранае, на ім стаялі яшчэ непарыжэлыя, даўгія, бы гумны, сцірты саломы. Удалечыні цямнелася празрыстаю купкаю лазы Глінішча.
— Ленка пісьмо прыслала,— сказаў Грышка, убачыўшы, што ў сына задуменны твар. Паслабіў лейцы і пусціў каня самаходам.