«Людзі добрай волі! Не паддавайцеся падману, не дазваляйце заражаць вас прапагандай нянавісці, рэваншызму, захопніцтва! Сябры-пісьменнікі! Пільна распазнавайце атруту нацыяналізма, які прасочваецца ў людскія душы, дзякуючы намаганням ворагаў чалавечнасці!..»
Выступаў тады Юліян Пшыбась. I я ўжо словы яго памятаю не толькі з таго выступлення, але i з кнігі пра той з'езд, прысланай мне сёлета вясной.
Па гэтай кнізе я правяраў сваю памяць, чытаючы яшчэ адно выступление, якое год таму назад уразіла мяне сваёю, зрэшты, вельмі простай незвычайнасцю. Слова нямецкай пісьменніцы Ганны Гайдэ Крацэ, якая, апраўдваючыся перад калегамі з краін сацыялістычнай садружнасці, чаму яна толькі пад канец антываеннай дыскусіі далучылася да яе, сказала:
«Я зразумела, нібы ўпершыню так глыбока, што мушу выступаць тут на мове, якая для ўсяго свету была калісьці мовай жаху, мовай, якую ненавідзелі, бо ёю тады злоўжывалі гітлераўскія нелюдзі. Нам, пісьменнікам ГДР, нялёгка было вярнуць нашаму роднаму слову яго гуманістычны змест. Нам удалося гэта,— мы можам меркаваць так па тым, што вы вось палічылі нас вартымі запрашэння на гэтую дыскусію, вартымі ўдзелу ў ёй».
...Залатая беларуская вооень.
Мы ўжо любуемся ёю праз вокны «Волгі». Госці мае любуюцца, бо гэта новае для ix, а я — бо роднае, на што не наглядзішся.
I яшчэ адно адчуванне ў мяне: радасць гаспадара, якому ёсць што паказаць. Вось яна вам, Беларусь! Колькі яе ні тапталі — жыве i квітнее!
Сярод далёкіх i блізкіх замежных гасцей, якіх мне па службе i дружбе даводзіцца суправаджаць у паездках па нашай рэспубліцы, найбольш пакуль што бывае палякаў. I дзе б я з імі ні бываў, амаль усюды i амаль у любым настроі, у ранняй свежасці i ў вячэрняй стоме, у душы маёй не змаўкае ціхая, патаемная радасць гаспадара пры жаданых гасцях.
Самому госцем быць — таксама добра.
За сем паездак у Народную Польшчу я любаваўся ёю каля сотні дзён i начэй. Хадзіў па вуліцах многіх гарадоў, большых i меншых, зрэдку не кранутых вайной, часцей адбудаваных з руінаў, i новых, ва ўсёй раскошы сучаснага будаўніцтва. Снаваў у шумным натоўпе днём i ў любай адзіноце ноччу або раненька. Слухаў гоман карпацкіх рэк i пошум соснаў над лебядзінымі мазурскімі азёрамі. Сядзеў, часамі ў знаёмай з дому сумоце, у прэзідыумах высокіх сходаў. У родным доміку Шапэна ўсхвалявана слухаў яго сардэчную, мудрую музыку. Любаваўся размахам новабудоўляў над песеннай Віслай, над морам, у дымнай Сілезіі. Любаваўся i экзатычнай красою касцельнай i вясковай даўніны ў сонечным Ловічы, на славутым хрэсным ходзе, а потым на сялянскім кірмашы. Вываў на пышных банкетах у былых магнацкіх палацах. Піў сяброўскую чарку ў вясковай карчме. Спяваў i спрачаўся на сямейным застоллі. Зачаравана снаваў па залах музеяў, фотавыставак i праз акно машыны любаваўся васількамі i макамі ў густой i ціхай прыдарожнай збажыне...
Жыццё i сапраўды бяжыць. Чым далей жывеш, тым выразней адчуваеш, як хутка з'явы сённяшняга дня становяцца мінулым.
Што там казаць пра хатыньскі пачатак верасня, тым больш — пра леташні Гданьскі з'езд, калі ўжо i мой сёлетні кастрычнік, мая другая ў адным годзе залатая восень, польская, здаецца, толькі ўчарашняя, цяпер, калі пішу гэта, у снежні,— ужо таксама рэха перажытага.
Яно заўсёды са мною — водгулле фарбаў i гукаў, думак, пачуццяў i слоў.
Была яшчэ раз Варшава, у якой мне цяпер, як ніколі, пашанцавала на адзіноту. I ў ясны, ледзь не па-летняму цёплы поўдзень, калі я адзін хадзіў па завулачках, адкосах i плошчах Старога Мяста, на кожным кроку сутыкаючыся з гісторыяй, вядомай мне i новай. I на ўсходзе сонца над Віслай, у Чарнякоўскім парку, дзе велічная красуня рака, найпрыгажэйшае з усіх каханняў Бранеўскага, плыве i ў горадзе неяк па-палявому прывольна, у яснай ранішняй самотнасці. I ў дождж, заўчасна па-восеньску нудны i золкі, калі Варшава таксама прыгожая, калі яе, кажучы словамі песні, таксама можна любіць.
Была i Лодзь. I няхай мне даруюць лодзінцы-патрыёты, што я i цяпер, пасля няпершага наведання гэтага горада катаржных фабрык i чырвоных барыкад у мінулым, другога пасля сталіцы прамысловага цэнтра Польскай Народнай Рэспублікі, буйнога цэнтра навукі i культуры,— што я i цяпер не запомніў яе адметнага ды выразнага вобліка. Апошнім часам мне давялося многа чытаць паэзіі i прозы тых польскіх таварышаў, што не толькі жывуць у Лодзі, але i любяць яе, аднак, горад свой яны любяць, здаецца, больш не з-за знешнасці яго, а таму, што ён родны, што ў ім i людзі, i справы, i сённяшні дзень, i мінулае вартыя самай глыбокай пашаны.