Зноў скульптуры — з той самай народнай прастатой, народжанай у страсных пошуках, з той самай глыбінёй гуманізму — да ўзнёслай цішыні i рэдкай радасці ў душы...
На адной з непрасторных плошчаў старога Гюстрава, у сурова-велічным гатыцкім саборы, кажучы груба, вісіць на ланцугах... не, не вісіць — лунае бронзавы анёл з абліччам высакароднай Кэтэ Кольвіц. Яшчэ адзін твор Барлаха, прыгожае сведчанне дружбы двух змагароў за светлую будучыню, яшчэ адно сведчанне непераможнасці сапраўднага мастацтва.
A трошкі воддаль — змрочна, запылена тырчаць старыя, бяскрылыя сцягі з няпростымі, ненабожным! надпісамі: «Мір праз перамогу», «З богам за бацькаўшчыну» i гэтак далей...
Народ, які мае вялікае мастацтва, вялікую векавую культуру, народ, які ведае, што гэта значыць — страціць яе, як ён мог, як ён можа знішчаць культуру іншых народаў?..
А каля сцен сабора — грабніцы герцагаў ды герцагіняў, якія тут, пад строма-высознымі скляпеннямі, «спачываюць у бозе» — да сумоты даўно, да непрыстойнасці раскошна i крыкліва...
Як радасна з усёй гэтай старызны, з усёй арыстакратычна-шавіністычнай затхласці вылузваецца, нібы сонца з-за хмараў, такі патрэбны i блізкі, такі нямецкі i агульналюдскі Барлах!
Анёл ягоны вярнуўся сюды пасля разгрому нацыстаў.
У дарозе ад Балтыкі зноў у Берлін, любуючыся прыродай, зайздросным спалучэннем яе красы з культурай, думаў, што я не проста так сабе гляджу, запамінаю — як не проста, не так сабе, не толькі дзеля сябе ёсць будучая маці.
Адна такая ездзіла з намі пазаўчора, калі растоцкія пісьменнікі паказвалі нам узбярэжжа. Жонка сімпатычнага празаіка П,, маладая лінгвістка. Туга, але зусім нядрэнна гаворачы па-польску,— гэтую мову яна нядаўна пачала вывучаць,— маладзічка паведаміла нам, савецкім сябрам па машыне, проста i міла прызналася, што ўпершыню цяжарная i што ў яе цяпер на дзіва небывалы апетыт.
Вось i помніцца светлая, загарэлая Біргіт, i параўнанне мне падказала.
Яшчэ, i яшчэ, i яшчэ раз адкрыць для сябе чалавека i паважаць яго як асобу, як яшчэ адно праяўленне жыцця ў яго найвышэйшым выражэнні.
Вядома ўжо гэта — i наогул, i мне. Аднак i паўтараецца гэта радасна, i з кожным разам робіцца ўсё яснейшае.
Днямі я штосьці падобнае адчуў у дажджлівым Шверыне, калі мы выходзілі з музея i сустрэлі на сходах экскурсію, відаць — вясковых школьнікаў i ix маладую настаўніцу. Яшчэ аднаго чалавека, асобу, яшчэ адну цікавую загадку.
Я ніколі не сустракаўся з ёю, яна таксама не ведае пра маё існаванне, хутчэй за ўсё мы ніколі больш не сустрэнемся, аднак — такая думка, такая цікавасць, такое адчуванне павагі да чалавечай асобы патрэбна мне, каб адчуваць сябе зусім нармальна.
Мы ішлі ўтраіх па алеі старога патсдамскага парку, у летняй, паўдзённай засені дубоў i чырвоных букаў, у ix духмянай, векавой i свежай магутнасці. Мініяцюрная Моніка, якая суправаджала нас, несла адкрыты пакет буйных рубінавых чарэшняў, i мы час ад часу на хаду частаваліся імі, нібы пілі глыточкамі, запавольваючы асалоду.
— Якія добрыя людзі бываюць! — сказала наша гаспадынька. Па-руску, вядома, з нейкай амаль дзіцячай стараннасцю нядаўняй студэнткі-выдатніцы. I расказала, што калі яна пры нашым уездзе ў горад спыніла машыну i забегла ў магазін, дык там аказалася, што пажылая фрау, зусім ёй незнаемая, проста прадаўшчыца, а да таго ж яшчэ вельмі занятая, бо шмат пакупнікоў, нават на склад, у сутарэнне пабегла, каб узяць ёй вось гэты, большы пакет.— Якая дробязь, а як прыемна, праўда?..
I я яшчэ раз — каторы ўжо раз! — прыемна ўспомніў наша з Валодзем Калеснікам даўняе падарожжа на веласіпедах па Гродзеншчыне. Такую ж вось паўдзённую ліпеньскую спёку, прывал каля сельмага, у густым цяньку. Людзей няма, у полі ўсе, толькі дзеці ды куры на пясчанай вуліцы. Крама стаіць наводшыбе, пад старымі ліпамі, каля яе i ў ёй нікога няма, адно за прылаўкам босая, у белай хусціне над загарэлым тварыкам чарнявая маладзіца. «Забегла толькі. У поле пайду. Во ніхто тут да вечара ані зойдзе». Купілі мы ў яе хлеба, кансерву нейкую, i самі сабе, а не ёй уздыхнулі: «Эх, цяпер каб малачка!..» I маладзіца пабегла, пакінуўшы на нас, незнаемых прахожых, усю сваю краму, прынесла нам неўзабаве збанок халоднага, з пограба, малака i ні за што, як мы ні ўпрошвалі, не згадзілася ўзяць за яго грошы. Яшчэ i пачакала, пакуль мы апаражнілі збанок.
«Памяць пра дабрату ажыўляе красу прыроды». Так чыркануў я ўчора ў блакноце, амаль на хаду, для памяці, адстаўшы на хвіліну ад маіх спадарожніц.