Чарнявая немачка, гід у палацы Сан-Сусі. Яе прастадушна прыязнае, хоць i службовае «лібэ гэстэ» (мілыя госці), што паўтаралася ў кожнай новай зале музея. А потым — «зрыў у асабістае», які, калі ён нават i паўтараецца ў яе з кожнай новай групай наведнікаў, гучыць прыемна, хораша.
Паказваючы ўзоры старога фарфору, яна прызналася нам, трупе савецкіх турыстаў,— зноў жа з прыгожай, натуральнай шчырасцю хоць i адукаванага, але i простага чалавека,— што вось гэты, у гэтай іменна шафе фарфор падабаецца ёй асабліва, больш за ўсе іншыя. З той прычыны, што i яна, як ён, паходзіць з Гарца...
Усе мы, ці амаль усе, міжвольна цёпла ўсміхнуліся.
Лірыка, аказваецца, патрэбная ў кожнай справе.
Спякотны поўдзень у дарозе Будзішын — Дрэздэн.
З акна імклівай машыны гляджу на ўрадлівае лета.
Добрае жыта — густая, гарачая каша калосся, якую так i хочацца зачэрпаць зверху лыжкай i пахукаць, пастудзіць.
У зялёнай сцяне пшаніцы каля шашы сям-там палаюць агеньчыкі макаў.
Для саміх сябе яны — не пустазелле. I для мяне... ды што там я — i для паэзіі, так неабходнай у жыцці, таксама.
Успомнілася «Жыта» Шышкіна i жыта аднаго з нашых маэстра. Са страху ці з выгады ён «уторгся» ў прыроду, паправіў яе — жыта намалявана чысценькае, колас у колас, як пад лінеечку, а васількі — пустазелле — старанна высаджаны на ўзмежак.
«Ca страху?.. З выгады?..»
Гэта было, дарэчы, даўно, у той час, калі аднаго з нашых паэтаў... дакаралі на сходах i ў друку за верш, дзе ён пра васількі сказаў ажно такую крамолу, што выпалаць ix з поля ён гатоў, а з сэрца, бачыце, не можа...
У адной з музейных залаў Вартбурга, перад уваходам у тую келлю, дзе Лютэр перакладаў Біблію, у адзін час з нашым Скарынаю сцвярджаючы права на роднае слова, прыемна было чуць ад фрау-гіда, што тут быў калісьці Пётр Першы, а потым Талстой, малады яшчэ, але ўжо слаўны аўтар трылогіі i ваенных апавяданняў. Ды ён, як сведчыць запіс каменданта гэтага замка, больш за ўсё несалідна катаўся на восліках...
Спускаючыся зверху ўніз на машыне, у засені магутных дрэў мы абагналі цэлую чародку гэтых пацешных, несмяротных верхавікоў.
I вослікі тупалі вельмі важна, i малеча сядзела на ix з вялікім гонарам.
Ах, несалідны Леў Мікалаевіч!
Айзенах. Спёка на плошчы.
Мімаходзь, праз адчыненыя бакавыя дзверы, заглянуў у пусты халадочак сабора i небывала ўсвядоміў, як многа яшчэ на свеце людзей, якім гэта трэба.
Дома мы часта забываемся, што свет працягвае жыць па-свойму, а мы павінны ўмець i ўвесь час вучыцца культурна сцвярджаць, абгрунтоўваць сваё.
Вяршыня нямецкай сентыментальнасці.
Голенькі, сыценькі, прыгожанькі Ісусік Хрыстосік i такі ж самы Іванька Хрысціцельчык — на траўцы, у сонейку — даюць адзін аднаму буську...
Бачыў гэта, здаецца, у Гоце, яшчэ ў адным замку, яшчэ ў адной галерэі.
Адны ўцякаюць ад свайго, па-спажывецкаму прысмоктваюцца да чужога, лепшага, гатовага — абы лягчэй, смачней пажыць. A іншыя лічаць, што трэба вучыцца, як гэта лепшае наладжваць дома. Цар Пётр Вялікі, граф Леў Талстой, мужык Міхайла Ламаносаў. Пра ix тут згадваць даводзіцца часта.
Зноў i зноў прыходзіць думка:
А як жа, як, як у такой цудоўнай прыродзе, у такой зайздроснай культуры можна было дайсці да Асвенцімаў?..
Усплыў на памяць расказ ленінградкі, перакладчыцы, што ехала ў адным купэ са мной у Брэст, насустрач гэдээраўскай дэлегацыі.
На Піскароўскіх могілках маладыя немцы-турысты ўбачылі старую жанчыну ў чорным, якая моўчкі, сурова глядзела на ix, стоячы каля магілы.
Калі ім сказалі, што гэта маці цэлай сям'і, пахаванай тут у блакаду, адзін з нямецкіх юнакоў не вытрымаў позірку старое — упаў на калені, пачаў са слязьмі цалаваць яе рукі i ногі, просячы прабачэння за тое, у чым яны, дзеці апошняй вайны, не вінаваты...
Што сказала ім тая жанчына — не ведаю.
Веймар. Зноў галерэя.
Гляджу на иартрэты ўладароў ды магнатаў i думаю:
Ад чаго яны так сыта, весела ўсміхаюцца? Ад працы, ад нядолі нашых продкаў?
Нашых — у разуменні класавым, міжнародным, якое тут, не дома, прыходзіць неяк свяжэй i глыбей.
Абедаючы ў экзатычным сутарэнні гасцініцы «Пад сланом», я парушыў рэжым, дазволіў сабе кухаль піва. Больш з-за сімпатыі да таго глінянага, бела-блакітнага, узорыстага кухля. Але не піва, відаць, i не стома, сабраная за некалькі дзён нервовага недасыпання, вінаваты ў тым, што ў доме Шылера я... ледзь-ледзь не заплакаў.