«...I на яго, дачушка, не злуйся. Ці ж гэта ён робіць з добрае волі? Азяліўся на старасці, хапіла за сэрца. I на яе таксама не злуйся. Гэта — Вера Засуліч, наша настаўніца. Яна казала, што ведае цябе, што вы ўлетку хадзілі разам у лес, і дужа цябе хваліла. Дык бывай, мая родная, і яшчэ раз даруй сваёй няшчаснай матцы».
Скончыўшы ліст, Марына Паўлаўна ўздыхнула ўжо зусім заспакоена, і, патрымаўшы ліст у руцэ, уважна разглядзеўшы яго з усіх бакоў, яна падышла да камоды, дастала адтуль чарапашкавую шкатулачку, у якой складзены былі розныя яе — патрэбныя і непатрэбныя — паперкі, і, акуратненька склаўшы напісаны ліст, паклала яго ў шкатулачку, бо добра ведала, што паслаць яго ў яе ўсё-ткі не хопіць сілы.
Потым ціха, спакойна хадзіла па хаце і, як даўней, з лёгкай турботнасцю чакала Карызну, нібы не пайшоў ён да свае каханкі, а забавіўся недзе на працы. Перайшла ў спальню, пачала рыхтаваць пасцелю. Карызну слала пасцель доўга, старанна і панура, як нябожчыку.
У тую ноч Карызна зусім не прыйшоў быў дахаты, і гэта была апошняя кропка ў канчатковай пастанове Марыны Паўлаўны.
...Кінуўшы мужа, Марына Паўлаўна як мага старалася ўнікаць з ім сустрэчы — яна чамусьці баялася з ім сустракацца. Але варункі жыцця і працы прымушалі іх часам сыходзіцца ў адным месцы — тады яны сцеражліва пазіралі адно на аднаго і абое, нібы з маўклівае змовы, стараліся трымацца на магчыма дальшай адлегласці. Марыну Паўлаўну троху пацяшала гэта і нават развейвала рэшту яе смутных думак. Яна навучылася глядзець на Карызну, як здаўна, ад дзявоцкіх дзён, не глядзела — збоку, чужымі вачмі, а часам, седзячы дзе на сходзе і цішком пазіраючы на яго, рабіла нават сабе смешнае дзівачнае запытанне: ці падабаецца ён ёй як мужчына? Адылі на гэтае запытанне пэўнага адказу не знаходзілася.
У Марыны Паўлаўны асталіся былі грошы, якія даў ён на розныя гаспадарчыя патрэбы. У той жа дзень, як перайшла Да Тацяны, яна паслала іх яму. Ён грошы зараз жа прыслаў назад і пры іх лаканічную пісульку:
«Калі ласка, Марына, не крыўдзі мяне».
Прачытаўшы пісульку, Марына Паўлаўна ўсміхнулася прыблізна так, як усміхалася, калі яшчэ дзяўчынаю атрымлівала яго смешныя мілосныя запіскі. Грошы яна падзяліла на дзве роўныя часткі і адну пакінула сабе, а другую паслала дачцэ.
Бадай кожны дзень прыносіў Сымону Карызну ўсё новыя ды новыя прыкрасці.
Вязьмо.заціскалася. Разлука з Марынай Паўлаўнай дала зусім неспадзяваныя вынікі: уся сівецкая грамадскасць сурова асудзіла яго і, самае галоўнае, гэта сваё аднадушнае асуджэнне перанесла на ўсё яго жыццё, на ўсю яго працу, што глыбока адбілася на ягоным аўтарытэце сярод насельніцтва. Ён адчуваў гэта на кожным кроку — гэта відаць было і ў недаверліва-настарожанай маўклівасці сходаў падчас яго выступленняў, і ў нахабным бляску вачэй, і ў няўлоўных іранічна-зларадачных усмешках, якія ён адгадваў у сябе за спіной. Ён перш смяяўся з гэтага заядлага наступу мяшчанскай маралі, потым ён стаў яму дадзяваць і нарэшце даводзіць да шалёнае злосці.
Найгорш было тое, што гэты чыста асабісты, аднаго яго датычны факт адразу запісалі ў свой актыў варожыя элементы мястэчка.
— Во, бачыце, як яны робяць?
I пад сцягам фальшывага езуіцкага спачування Марынае Паўлаўне яны спрытна мабілізоўвалі новых абаронцаў старых «чэсных» звычаяў, асабліва сярод жаночае часткі жыхарства.
Карызна ведаў гэта і яшчэ люцейшаю працінаўся злосцю. Гэтая злосць усё больш і больш брала агульны беспрадметны характар і адзначалася на ўсёй яго працы, накладаючы на яе пячатку хваравітай нервовасці.
I ў гэту пару прыйшоў нарэшце ліст ад бацькоў, якога чакаў Карызна з таемным, старанна хаваным нават ад самога сябе страхам. Толькі цяпер, атрымаўшы ліст, ён цалкам здаў сабе справу з таго, як цяжка давіў яго гэты немінучы, штохвіліны чаканы ліст, якую меў ён над ім нявідную бязлітасна-жорсткую ўладу.
У лісце пісалі бацькі, што іх раскулачылі, што адабралі ўсё чыста, не пакінуўшы нават з чаго жыць, і асцярожна, нясмела прасілі, каб прыслаў грошай.
Сымон Карызна, як і тады, падраў ліст на дробныя кавалачкі і, як тады, перажыў у самоце жудасныя хвіліны балючага мітушэння. Звярыны страх мяшаўся з шчымлівым жалем да бацькоў, з прагным жаданнем дапамагчы ім, вызваліць іх з бяды, Ён цяпер яшчэ больш, як тады, адчуваў сваю поўную віну ў іхніх жыццёвых ператрусках, і гэтае адчуванне віны даводзіла яго да страшэнных згрызот, да душэўнага самакатавання.
Пытанне аб дапамозе бацькам агарнула яго трывожным неўразуменнем.
Ці мае права ён дапамагчы ім цяпер, калі яны фактычна дзякуючы яму алынуліся ў такім беспарадным стане? Мо гэта будзе зварот да старых грахоў, працяг ранейшае лініі? Мо гэта будзе новая сувязь з той класай, супроць якой змагаецца яго партыя, якую яна ліквідуе?