Па звычцы, якая ўкаранілася ў нас за дзесяцігоддзі, мы ўжо гатовы пафасна аб'явіць і ў газетах і па радыё пра ўсенародную ўхвалу высокага партыйнага дакумента. А варта было б, мабыць, устрымацца ад такіх звыклых дэкламацыі Бо ці па ўсіх пунктах «Платформы» гэтая ўхвала сапраўды ўсенародная? Ну, возьмем, напрыклад, пытанне аб мове — адно з самых важных у сферы нацыянальнай палітыкі. У «Платформе» ЦК КПСС гаворыцца, што кожная рэспубліка мае права надаць мове нацыянальнасці, якая дала назву рэспубліцы, статус дзяржаўнай. І вядома ж, няма агаворкі: за выняткам БССР. І што ж? Мы можам сказаць, што гэту пазіцыю ў Беларусі падзяляюць усе дзесяць мільёнаў яе жыхароў? На жаль, на жаль!.. Пацікаўцеся, колькі ідзе ў рэдакцыі рэспубліканскіх газет пісем, у якіх людзі пратэстуюць супраць таго, каб мова беларускага народа на зямлі гэтага народа мела статус дзяржаўнай. Прычым з вялікім абурэннем пратэстуюць. Ды і людзі, як правіла, не абы-якія, а — высокаадукаваныя, дасведчаныя, палітычна актыўныя. «Незачем нам белорусский язык в роли государственного! Незачем! И не нужно этого делать. У нас должен быть один государственный язык на всю страну — русский!» Вось так: адзін і — «никаких гвоздей»! Таму і кажу: пачакаем з «усенароднай ухвалаю». Пакуль гучаць такія ваяўнічыя пратэсты — пачакаем.
Паколькі ў большасці сваёй гэтыя адукаваныя і нават дзяржаўныя таварышы ўвогуле дэкларацыйна «за» адраджэнне беларускай мовы і культуры, за тое, каб родная мова ў Беларусі жыла і развівалася,— я хачу ім задаць элементарна простае пытанне, якое патрабуе канкрэтнага, а не дэкларацыйнага адказу: «А што трэба рабіць, шаноўныя, каб беларуская мова ў Беларусі заняла належнае становішча, каб яна, як вы ёй таго жадаеце, жыла і развівалася?» Што — канкрэтна? Вы — задумаліся? Не думайце. Бо калі адхіліць галоўнае, то што вы ні параіце, якія прапановы ні зробіце — усё гэта ў лепшым выпадку можа быць толькі пабочным, дапаможным падвор'ем, эфектыўным і дзейсным толькі тады, калі будзе галоўнае, а іменна — калі наша мова ў нашай рэспубліцы будзе дзяржаўнай, будзе функцыяніраваць ва ўсіх сферах грамадскага жыцця, будзе мовай справаводства, мовай усёй сістэмы адукацыі і выхавання — ад дзіцячага сада да універсітэта, мовай на вытворчасці і ў сферы абслугі і г. д. А толькі дэкларацыямі, ці іначай — вашымі малітвамі, мова не адродзіцца, жыць і развівацца не будзе.
Калі гаварыць да канца шчыра, многія таварышы ўсё яшчэ працягваюць своеасаблівую гульню ў жмуркі — у надзеі, што ісціну нікому злавіць не ўдасца, што абманнымі воклічамі (чытай — лозунгамі) можна бясконца збіваць людзей з панталыку. Здавалася б: давайце публічна, адкрыта і без хітрыкаў паставім усе кропкі над «і». Давайце для пачатку паўторым ісціны, якія шукаць (лавіць) не трэба, бо яны сцверджаны гісторыяй і прызнаны ўсім светам.
Паўторым звышсцісла і катэхізісна — у пытаннях і адказах. «Ці ёсць беларускі народ, беларуская нацыя? — Ну, што за пытанне! Вядома, ёсць. Прычым у вялікай сям'і славян народ — далёка не з меншых: як-ніяк, а дзесяцімільённы». — «Ці ёсць у гэтага народа свая нацыянальная мова? — А як жа! Ды яшчэ якая прыгожая і мілагучная! А як дасканала вусна і пісьмова (за тысячу гадоў кніжнасці) распрацавана!» — «А ці ёсць у яго свая нацыянальная культуpa? — Вядома! Багатая і самабытная прычым. І матэрыяльная, і духоўная. Пагляньце адно на фальклор: у сарака аб'ёмістых тамах выйшаў збор беларускай народнай творчасці, не кажучы пра сотні іншых выданняў». — «А ці праўда, што іменна культура (у самым шырокім разуменні слова) вызначае аблічча нацыі?— Толькі так! А што ж яшчэ, калі не культура? Нацыянальнае дойлідства, разнастайная мастацкая творчасць, народныя рамёствы, традыцыі і звычаі, а перш-наперш — мова». — «А чаму мова паперадзе ўсяго? — Таму што мова — першаэлемент нацыянальнай культуры, яна — аснова асноў усёй культурнай творчасці народа, яна — відочна або нябачна — ёсць ва ўсім, што мы называем культурай, яна па сутнасці фарміруе нацыянальную культуру, і нарэшце — яна арганізоўвае наогул усю жыццядзейнасць народа». — «Дык што будзе з народам, з нацыяй, калі адамрэ яго мова і, значыць, згіне яго культура? — Будзе тое, што ўжо шмат разоў было ў гісторыі чалавецтва: народа як асобнага этнасу не стане, ён сыдзе з гістарычнай арэны ў небыццё. Назаўсёды, на векі вечныя. Адамрэ мова — памрэ і народ. Нездарма ж кажуць: мова — душа народа. Народ — датуль народ, пакуль яго душа жывая».
Вось такія азбучныя, бо зусім зразумелыя, ісціны, якія сёй-той чамусьці хоча ўскладніць і заблытаць. І пытанне сёння павінна ставіцца толькі так: хочам ці не хочам мы, беларусы, захаваць сябе як нацыю? Хочам ці не хочам мы існаваць далей у гісторыі як самастойны, са сваім непаўторным абліччам, народ? Калі хочам — а напэўна ж хочам! — тады давайце, калі ласка, пачнём з галоўнага: з выратавання нашай роднай мовы.