Таму сёння і ў горадзе, і ў вёсцы нараджаюцца сілы, якія становяцца ўжо нацыянальна свядомымі, якія імкнуцца вярнуць народу яго найкаштоўную нацыянальную спадчыну. Асабліва адчуваецца гэта ў Мінску. Усё больш людзей вітаюць з'яўленне Закона аб мовах і хочуць яго ажыццяўлення. Лічу, што ў нашай дзейнасці трэба трымаць курс найперш на горад. Ён вінаваты перад вёскай за тое, што, убіраючы ў сябе яе людзей, пазбаўляе іх звыклага гучання мовы. З яго і трэба пачынаць вяртанне ўсім нам пачуцця нацыянальнай годнасці.
Як вы ўспрынялі з'яўленне ў Мінску двухмоўных перыядычных выданняў? Як ставіцеся да гэтай з’явы цяпер?
І спачатку ўспрыняў, і цяпер гляджу на гэтую з'яву адмоўна. Нават калі гэта толькі часовае выйсце. Кажуць, што прычына такога дзіўнага суіснавання дзвюх моў у адным выданні — недахоп журналісцкіх кадраў і няштатных аўтараў, якія свабодна валодаюць беларускай мовай, а галоўная — вялікая колькасць чытачоў, якія не ўмеюць або не жадаюць чытаць па-беларуску (па ўжо вядомых прычынах). Наконт апошняга пагадзіцца не магу. У Беларусі напісанае па-беларуску разумеюць амаль усе. Таму і лічу ненармальнай гагу з'яву — руска-беларускія выданні на Беларусі.
І мірыцца з такім становішчам нельга. Пакрысе гэтым выданням неабходна пераходзіць цалкам на дзяржаўную мову. А выданняў на расійскай мове ў нас хапае. Трэба ж думаць і пра духоўны суверэнітэт нацыі...
Якія надзеі, планы звязваеце вы з маючым адбыцца ІІ заездам Таварыства беларускай мовы?
Спадзяюся, што другі з'езд ТБМ дапаможа мабілізаваць патрыятычныя сілы на вялікую працу па адраджэнню беларускай культуры і нашай роднай мовы ва ўсіх сферах грамадства. Веру, што з'езд паслужыць таму, каб усе грамадзяне як мага мацней пераканаліся ў неабходнасці такой работы. Гэта грамадзянскі, ды і проста чалавечы абавязак кожнага жыхара рэспублікі. Бо гэта ў інтарэсах нашага беларускага народа, яго шматвяковай культуры. Гэта ў інтарэсах і ўсяго чалавецтва. Падкрэсліваю: захаванне духоўнасці нацыі, яе культуры, мовы — у інтарэсах усяго чалавецтва. Чым больш у адной агульнай палітры фарбаў, тым ярчэйшай і багацейшай робіцца яна. Няцяжка ўявіць, як бы мы збяднелі, калі б раптам на ўсю планету — адна культура, адна мова. У самой прыродзе чалавека закладзены паважлівыя адносіны і да сваёй нацыянальнай культуры, і да культуры іншых народаў. Адсюль — незлічонае багацце культур, мастацтваў, моў — тое, што называюць «гармоніяй адрозненняў». У гэтым — агульначалавечая мудрасць, разумная арганізацыя супольнага жыцця на планеце.
ІІ.
«ПАКУЛЬ МАЁ ДЗІЦЯ ПРЫБЯГАЕ Ў СЛЯЗАХ...»
У лістападзе 1965 года ў Мінску праходзіла Усесаюзная канферэнцыя па мастацкаму перакладу, у якой удзельнічалі многія вядомыя паэты і пісьменнікі бадай што з усіх рэспублік Саюза, у прыватнасці — Мікалай Ушакоў, Дзмітрый Кавалёў, Грэгор Віеру, Юлій Ванаг, Рыгор Кочур, Якаў Хелемскі, Олеў Йнгі, Мікалай Любімаў, Вільгельм Левік, Яўген Мазалькоў, Вагаб Рузіматаў, Арсеній Астроўскі, Агей Батаў і іншыя. На канферэнцыі ўзялі слова і беларускія пісьменнікі, у тым ліку і аўтар гэтых радкоў. Запомнілася: калі пасля выступлення я выйшаў на падворак Саюза пісьменнікаў, адзін з маіх добрых знаёмых, які ўсё жыццё дакладна арыентаваўся, дзе можна голасна, а дзе лепей пусціць шэптам, сунуў свае пальцы ў маю чупрыну і спагадліва сказаў: «Пашкадуй гэту сваю кучаравую, у цябе ж усё-такі сям'я...»
Захавалася стэнаграма маёй прамовы, копію якой мне тады ж перадала кансультант СП БССР Т. К. Іваніцкая. На фоне сучасных размоў пра лёс нашай мовы і культуры ў маім тагачасным выступленні няма нічога «страшнага». Але гэта з вышыні нашага сёння. А тады, дваццаць пяць гадоў назад, праўдзівае слова пра стан беларускае мовы, беларускае школы, беларускае кнігі ўспрымалася як страшная палітычная крамола, што я і адчуваў на сабе цягам доўгага-доўгага часу. Тым больш, што і далей я зусім не прыслухоўваўся да парад грамадзян добранамерных...