Я хачу, каб мы ўсе зразумелі, пра што гаворка, стварылі нейкую агульную думку і паставілі перад адпаведнымі інстанцыямі пытанне аб тым, што ў нас вельмі дрэннае становішча з беларускай мовай, і ў школах — перш за ўсё. Гэта свістапляска з беларускай мовай, перш за ўсё ў школах, павінна быць спынена! (Апладысменты.)
Вось дэталь, ці факт, які можа адкрыць вочы, наколькі далёка ў нас гэта зайшло. «Литературная газета» прывяла такі прыклад з работы нашых бібліятэк. У вёсцы Уваравічы на Гомельшчыне маладая дзяўчына-бібліятэкар нічога не чытала з беларускіх кніжных навінак. У апраўданне заявіла, што не любіць беларускую літаратуру. Нарадзілася і вырасла ў Магілёве, там скончыла тэхнікум, працуе ў бібліятэцы, атрымлівае зарплату, а аддачы для беларускай культуры — ніякай! Чаму ж гэта магчыма, што чалавек, які вырас у Беларусі, заяўляе, што беларускую літаратуру не любіць? (Голас з месца: «Выхавалі так!») Я не магу сабе ўявіць, каб, скажам, у Разанскай вобласці, у раённым цэнтры бібліятэкар заявіў, што ён не любіць рускую літаратуру. Чаму ж такое магчыма ў Беларусі? І вы думаеце, што пасля выступлення газеты будуць приняты меры, што тую бібліятэкарку звольняць з працы і скажуць памяняць прафесію?
Расказвалі, што Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў у сваю бытнасць першым сакратаром ЦК дзесьці ў прыватнай гутарцы ў Латвіі заявіў: вы, латышы, нацыяналісты, вы бярыце прыклад з Беларусі. Беларусы першымі прыйдуць у камунізм, таму што вы трымаецеся за родную мову, а беларусы паказваюць прыклад інтэрнацыяналізму. Я не ведаю, як хочацца таварышу Хрушчову, але асабіста мне не хочацца быць ні бліжэй, ні далей за латышоў. Мне хацелася б быць у адным шэрагу з усімі братнімі народамі Савецкага Саюза. (Апладысменты.)
Дык вось: да той пары, пакуль не спыніцца гэта непрыгожая свістапляска з беларускай мовай у школах рэспублікі, і не толькі ў школах, да той пары, пакуль маё дзіця будзе прыбягаць з вуліцы ў слязах і крычаць мне: «Нашто ты вучыш мяне беларускай мове, мяне хлопчыкі б'юць кулакамі, калі я гавару па-беларуску!» — да той пары, выбачайце, я не вельмі веру ў магчымасці паспяховага развіцця беларускага мастацкага перакладу ў нашай рэспубліцы. (Апладысменты) .
СБЛИЖЕНИЕ? ДА! НО КАК МЫ ЕГО ПОНИМАЕМ?
Предварительное пояснение автора
В марте 1967 года «Литературная газета» пригласила меня принять участие в разговоре, начатом на ее страницах диалогом таджикского поэта Мирзо Турсун-заде и московского критика Ю. Суровцева. Я согласился и написал небольшую статью под заглавием «Сближение? Да! Но как мы его понимаем?». Статья была принята, одобрена, подготовлена к печати, даже присылали мне на вычитку корректуру, но... увы, публикация все же не состоялась. «Видимо, для такого выступления еще не пришло время», — извинительно-сочувственно ответила мне по телефону сотрудница редакции. Ну что ж, время действительно было не благоприятствующее разговору начистоту. Но теперь, слава Богу, в этом отношении оно резко изменилось к лучшему. Время изменилось, а статья... актуальности, к сожалению, все еще не потеряла. Потому и предлагаю ее читателям. Кроме того, это нужно сделать и ради восстановления справедливости: должны ведь современные молодые люди знать, что и тогда, четверть века назад, не все восторженно поддакивали да хлопали в ладоши, слушая громкие слова об «окончательно решенном национальном вопросе», не все жили, закрыв глаза на реальные проблемы в сфере духовной, в области взаимодействия национальных культур, которое по существу является вопросом политическим. Это нужно, подчеркиваю, новым поколениям читателей, нашим преемникам, — для их более уверенного участия в созидательной работе на благо человека и человечности.