- Каб яны патапіліся абое! Каб ім вочы хутчэй на гэты свет закрыліся, - панура буркнуў Сцяпан.
- Фу! Які злосны і нягодны чалавек! Людской смерці жадае! - з наморшчаным ілбом і разгневанымі вачыма сплюнула кабета і, падымаючы з зямлі рэшту выкручанай бялізны, якую кінула ў човен, дадала: - Быў у мяне розум, калі я за цябе ісці не хацела... Добрага б мужа мела...
Убачыўшы, што яна хутка ўвойдзе ў човен і адплыве, сарваўся з пня і апынуўся блізка каля яе.
- Пачакай, Пятруся, пачакай трошачкі, - зашаптаў, - яшчэ хвілінку паразмаўляем... ці ж табе зашкодзіць? Яшчэ адну хвілінку! Я да цябе быў бы іншы, чым да той... я б з табой ласкавы зрабіўся і ціхенькі, як той сабака, што свайго гаспадара пазнаў... ты б мне дзяцей інакш гадавала, як гэтая... ты б мне ў хаце смяялася і спявала, як тая канаплянка ў гняздзе, а я б табе рукі і ногі ўсё жыццё цалаваў, я б, з табой працуючы, рукі б сабе ад працы пакрывавіў... Ой, Пятруся, ты мая міленькая, ты мая... не ўцякай хоць зараз ад мяне... хай я хоць хвілінку пацешуся табой...
З гнеўнымі вачыма, з жарсцлівай усмешкай на твары ён наступаў на яе, піхаў яе пад разложыстыя галіны вярбы, гарачым дыханнем апякаў яе шыю і плечы, нібы жалезнымі рукамі абхапіў яе стан. Яна ўскрыкнула ад перапалоху і гневу, як лань, скочыла ў човен і, схапіўшы вясло, у імгненне вока адштурхнулася ад берага. Не прайшло і хвіліны, а човен ужо быў на значнай адлегнасці ад берага. Па гладкай, блакітнай вадзе імкнуў ён хутка, роўна, амаль не калышучыся і адносячы да супрацьлеглага берага высокую, зграбную кабету, што толькі трошкі рытмічна схілялася над вяслом, распырскваючы ваду. Валасы, што павыбіваліся з-пад чырвонай хусткі, засланяючы агністую чырвань яе твару, голыя амаль да каленяў яе ногі і рукі на вясле ружавіла і залаціла вячэрняе сонца. Мужчына, што заставаўся пад вярбой, бліскаў за ёй вачыма, нібыта двума снапамі полымя. Усмешка жарсці на ягоным твары саступіла месца маршчынам згрызоты і злосці, нешта страшнае і зацятае прамільгнула на ягоным твары.
- Калі так, - крыкнуў услед жанчыне, - тады ты і сапраўды ведзьма! Чартоўскаю сілаю прыцягваеш да сябе людзей, а потым аддаеш іх на вечную згубу! Пачакай ты! Будзе табе! Ужо я на цябе помсту за сваю крыўду знайду! Ты, ведзьма, праклятая твая душа!
Адлегласць яшчэ дазваляла чуць ягоныя крыкі. Але яна не адказала нічога, толькі човен закалыхаўся пад ёй, быццам парушаны дрыжаннем яе каленяў. Потым, аднак, паплыў зноў роўна, хутка; і страшная, ненавісная ўсмешка прабегла па загарэлым твары мужчыны, што стаяў у цені вярбовых галін. З ценю, у якім ён быў, жанчына, што адплывала ў сонечным святле па блакіце ставу, можа, падалася яму жахлівай, злоснай, варожай і адначасова светлай і прыцягальнай.
- Ведзьма! Далібог, ведзьма! - зашаптаў, а калі яна ўжо прыбілася да белага пяску другога берагу і, спяшаючыся, пайшла да сваёй хаты, Сцяпан, вяртаючыся да свайго плуга і сціснуўшы кулакі, дадаў: - Такі яна не павінна па Божым свеце хадзіць... такі не павінна!
Свайго мужа Пятруся ў хаце не застала. Стасюк, які, сустракаючы яе, прыбег аж на бераг стаўка, брыдучы па белым пяску і чапляючыся за адзенне, яшчэ дарогай нашчабятаў, што татка пайшоў у карчму, каб пагаварыць з арандатарам. Ведала, што арандатар падказаў яму вялікую і выгадную працу ў адным з суседніх двароў, таму і не дзівілася і не непакоілася, што Міхалка не вяртаўся дахаты ў належны час. Справа была важная, і шмат пра што трэба было пагаварыць з жыдам. Гатуючы вячэру, калі дзеці забаўляліся ў кутку хаты з драўлянай свісцёлкай і хрумсталі высушаныя семкі сланечніку, прыцішаным голасам расказала бабцы ўсё, што яе сёння напаткала. Слухаючы, Аксеня напачатку прала ўсё хутчэй, але неўзабаве пачала рвацца нітка і верацяно выпала з яе пальцаў. Склаўшы рукі на каленях, яна сядзела выпрамленая, як струна, і хоць Пятруся даўно ўжо перастала гаварыць, не прамовіла ніводнага слова, толькі яе жоўтыя сківіцы хутчэй, чым калі, перажоўвалі пачутую бяду, а бельмы вачэй з яшчэ большай напружанасцю, здавалася, узіраліся ў прастору хаты, асветленую хісткім святлом полымя. Вячэра была ўжо звараная, але жанчыны чакалі гаспадара, які павінен быў вось-вось падысці. Агонь у печы згас, дзеці сцішыліся і, задрамаўшы пад снапамі лёну ля сцен, збіліся ў кучу, дзе змяшаліся босыя ножкі і румяныя тварыкі.
Пятруся ўнесла з панадворка ў хату церліцу, трошкі яшчэ пахадзіла па хаце, але, голасна ўздыхнуўшы, таксама ўселася на зямлі і, абапіраючы плечы аб лён, задумлівым позіркам глядзела перад сабой у прастору. У цішыні, што запанавала ў хаце, азваўся хрыплы і сёння чамусьці надта надтрэснуты голас сляпой бабкі.
- Пятруся! - паклікала.
- А што, бабуля?
- Спалі зёлкі, тыя зёлкі, што з поля ў гэтым годзе нанасіла, і тыя, што з леташняга засталіся, і ўсе, што ёсць у хаце.
- Чаму так, бабуля?
- Спалі! - амаль крыкнула старая і цішэй, але разгневана прабурчала: - Дурная, яна яшчэ пытаецца чаму?
Пятруся паднялася з зямлі, трошкі яшчэ падумала, са здзіўленнем паківала галавой і пайшла ў камору. З каморы, са страхі, з сяней у фартуху ці ў раднах зносіла мноства сухіх і крохкіх альбо толькі яшчэ прывялых і пахучых кветак і палявых траў, усе іх ссыпала ля вялізнай печы на зямлю, а потым, раздзьмухаўшы агонь, пачала кідаць жменямі ў полымя. Усё гэта рабіла моўчкі, з бліскучымі вачыма і сціснутымі вуснамі. Па яе твары было відаць, што адчувала боль і трывогу. Гэтыя расліны, барвы і пахі якіх яна любіла з малых гадоў усёй душой, гэты ліловы чабор, жоўтая дзіванна, гірлянды іншых траў і бадылля, што счапляліся паміж сабою, цяпер абдымалі агністыя языкі полымя і абвівалі сінія пасмы дыму, які, слупам плывучы ў комін, напаўняў хату моцным, чароўным пахам. Калі некалькі ахапкаў ссохлага зелля ўжо згарэла ў полымі, Пятруся ўзняла галаву да печы і спыталася зноў:
- Чаму так, бабуля?
Старая не адказала. Настолькі задумалася, што, можа, нават і не пачула пытання ўнучкі. І толькі праз нейкі час хрыплы і крыху дрыготкі голас з печы прамовіў:
- Шмат я на гэтым свеце дзіваў розных бачыла і чула, ведаю я, што з чаго можа быць... Старая Пракопіха мне цяпер перад сляпымі вачмі, як жывая, стаіць, і, як жывыя, стаяць тыя слёзы, што па яе старым твары так цяклі, так цяклі...
Чым даўжэй старая бабка гаварыла, там больш манатонным рабіўся яе голас і адначасова ўсё больш яе гаворка была падобная на жаласны спеўны рэчытатыў.
- Жыла-была ў людным, але бедным сяле Пракопіха, салдатка, бедная наймітка, якая ні сваёй хаты, ні якіх сваякоў не мела. Мужа яе ў далёкім свеце на вялікай вайне забілі, і застаўся пры ёй толькі адзін сыночак, небарака. Яго звалі Пракопка, па імені, значыць, бацькі. Бедненькі быў той Пракопка, адрынуты ўсімі, апрача роднай маткі. Ані ў яго бацькі, ані братоў, ані роднай хаты, ані свайго поля. Прыйшоў на свет голы, як Адам, а як вырас, да чужых людзей працаваць пайшоў. У чужых людзей у паняверцы і бядзе вялікай працаваў, на чужое дабро воўкам глядзеў і стаў хмурны, як тая восеньская ноч. Хоць бы ўсе невядома там як весяліліся, ён адзін, як воўк, бывала, ходзіць, у зямлю глядзіць, быццам сабе ўжо магілку хоча капаць, і ўсё пра нешта думае і думае. Не любілі яго людзі за ягоную паныласць і дзікаватасць і не шанавалі яго, як звычайна, адзінокага сірату, за якога няма каму заступіцца. Ажно тут у адзін год стаў хтосьці ў гаспадароў коней красці. У аднаго гаспадара конь прапаў, у другога - прапаў, у трэцяга - прапаў. Па ўсім сяле пайшлі плач ды крык, бо людзі там былі небагатыя і страшна жывёлы шкадавалі, бо без яе ў гаспадарцы цяжка. Шукалі злодзея, распытвалі, пільнавалі - няма! Няма і няма, хоць зямля расступіся! А коні як прападалі, так і прападаюць! Аднойчы хтосьці падгледзеў, што Пракопка часам знікае з вёскі. Пройдзе, бывала, дзень, два, тры, пройдзе і тыдзень увесь, а яго ў вёсцы няма, дзесьці вандруе. З жыдамі-недавяркамі бачылі як размаўляў ён у лесе і ў мястэчку, як піў у карчме і стужкі для нейкай дзяўчыны купляў, невядома адкуль грошы беручы. Тады ўжо ўсім прыйшло ў галаву, што гэта Пракопка, найміт, коней крадзе. Узялі і пацягнулі яго ў суд. Суд слухаў, слухаў і загадаў, каб Пракопка ў вёску вярнуўся, бо, кажуць, невядома, ці гэта ён коней краў, пэўнасці няма, кажуць, доказы, кажуць, дайце на яго лепшыя... Пракопка вярнуўся ў вёску, а коні як гінулі, так і гінуць. У гэты час ужо людзей вялікі гнеў апанаваў за сваё дабро. Схаваліся раз пад лесам і, калі Пракопка вёз з лесу дрэва свайму гаспадару, схапілі яго, тай пачалі біць яго палкамі...