Аляксей Карпюк
Выбраныя творы ў двух тамах. Том 2
Выбраныя творы. У 2-х т. Т. 2. Раман-быль. Апавяданні.— Мн.: Маст. літ., 1980.— 448 с.
Раман-быль «Вершалінскі рай» аўтар пачаў пісаць у 1970 г. Першы варыянт твора надрукаваны ў часопісе «Маладосць», № 3-5 за 1972 г. «Вершалінскі рай» выдаваўся на рускай мове. У гэтым томе «Вершалінскі рай» друкуецца значна дапраца-ваным.
«Рэпартаж з перона» (з дзённіка загадчыка агенцтва «Інту-рыст») упершыню надрукаваны ў часопісе «Полымя», № 11 за 1962 г.
Апавяданне «Афіцыянтка» ўпершыню надрукавана ў часопісе «Маладосць», № 3 за 1954 г.
Казка «Дзве сасны» ўпершыню надрукавана ў часопісе «Ма-ладосць», № 6 за 1953 г.
Апавяданпе «Пераможца» ўнершыню з'явілася ў часопісе «Полымя», № 6 за 1977 г.
Апавяданні неаднаразова ўключаліся аўтарам у свае зборнікі.
© OCR: Камунікат.org, 2011 год
© Інтэрнэт-версія: Камунікат.org, 2011 год
ВЕРШАЛІНСКІ РАЙ
Спачатку было слова.
I слова выло ў бога. I слова было бог.
ПРАЛОГ
1
У вёсачцы Грыбоўшчына праваслаўныя жылі побач з католікамі. Адны і другія гутарылі тым самым, што і ў маім Страшаве, беларускім дыялектам са значным унлывам украінскай і польскай моў, густа перасыпаным германізмамі. На пытанне ж — беларусы яны ці палякі, упэўнена заяўлялі:
— Не-е, мы тутэйшыя! Нават гаварыць ні па-польску, ні па-беларуску не ўмеем! Па-просту гаворым! Гэта за каралём нас пісалі палякамі, за царом — рускімі; халера іх бяры, няхай сабе так і пішуць — абы нас не чапалі!
Паміж халупкамі Чарнецкага і Аўхімюка, якраз пад Станкевічавымі вокнамі, буяў пышны куст бэзу, а ля плота ляжалі валуны. Вечарамі прыходзілі сюды мужыкі з навінамі. 3 аднолькавай прагнасцю і ажыўленнем ад добрых навін і кепскіх слухалі яны і самі. Цёмных і забітых, але здаровых натурай людзей хвалявала галоўным чынам цячэнне быцця, яго падрабязнасці і перыпетыі.
Сёння за дзень сабралася навін шмат,
Карова Чарнецкіх прапарола сабе дручком бок.
На Алекшыцкай грэблі чорт завалок Вінцука ў дрыгву і утапіў чалавеку каня.
Гродзенскі губернатар Сталыпін прыдумаў рассяляць мужыкоў на хутары.
Крынкаўскі аптэкар уставіў сабе жалезную сківіцу.
— Учора аптэкар пасварыўся з дзяцьмі, і сын паабяцаў пабіць бацьку зубы,— апавядаў Чарнецкі Банадык, які днём ездзіў у Крынкі карове за карболкай.— Аптэкар кажа: «От напалохаў — аж да пят гарачэ стало!..» Тады выняў сківіцу, паставіў яе на стол і гаворыць: «На, сынок, бі!..»
Мужыкі сабраліся выбухнуць рогатам, ды з суседняга падворка азваўся плаксівы голас:
— Банадык, каб на цябе халера, што ты сабе думаеш?! Ці не абрыдне табе палітыкаваць там? Раскалі ідзі унь палено, бо сама рады не дам, чым варыць вячэру?! I кабыла звоніць зубамі аб пусты жолаб!..
— Брашы там, брашы, а скончыш, то мне скажаш, добро?!— агрызнуўся на голас Банадык і пачаў апраўдвацца перад сябрамі: — Заразныя бабы так параспускаліса, што чалавеку і дыхнуць не дадуць! У Крушынянах адная таксамо прычапіласа да свайго, што ніколі вады не прынясе. Мужык пабраў вёдры, прывалок поўныя і лінуў праз парог. Тады прынёс другі раз і зноў — плюх!.. Восем разоў схадзіў да калодзежа, покуль яна не здагадалася падперці дручком дзверы!
На гэты раз ніхто не засмяяўся. Устанавілася няёмкая паўза. Было чуваць, як маладзіца няўмела цюкае сякерай і кляне, а ў хаце лямантуе дзіця.
Вяртаючыся да ранейшай тэмы, азваўся сур'ёзна Галамбоўскі:
— Пайшла цяпер мода такая. Настаўніку царкоў-напрыходскай школы Паўтарак выпараў вока, то настаўнік уставіў сабе шкляное, і не пазнаць ужэ, халера на яго, на якое чалавек сляпы!
— Але ці будзе ім бачыць? — усумніўся Базыль Аўхімюк.— Школі не паверу ў гэто! Шкляное — не сваё, што б ты мне ні казаў!
— Вядома! — падхапіў Майсакоў Пятрук.— Во, Хрыстос ні парашкоў не ведаў, ні пілюляў ніякіх, а сляпых рабіў відушчымі! Цяперака і лекараў столькі развялоса, і грошы дзяруць бязбожныя, а не чуваць штось, каб хоць адзін зрабіў такі цуд!
Крыху пашкадавалі цара, які не ведае, што па валасцях ды сёлах вычаўпляюць яго чыноўнікі, паабураліся на «цацалістаў», што заклікаюць заводзіць агульных жонак, ды перайшлі на біблейскія тэмы.
Мужчыны губляліся ў здагадках, што цяпер у той Вавілонскай вежы, якую людзі не дабудавалі? Не можа ж стаяць без дзела такое багацце!.. I цэглы столькі на сцены пайшло, і дзерава на перакрыцце!.. А вушакі і дзверы ў тым гмаху пароблены былі з чыстага золата ды слановай касці — жарты табе?!