Выбрать главу
Цар занятку даўняму адданы — Куе, куе ён цяжкія кайданы: Маўляў, на ўсіх мы путаў накуём.

Чалавечая памяць зроблена так, што звычайна вядзе ад больш блізкага да больш аддаленага ў часе, спачатку спыняецца на тым, што было ўчора, а затым вядзе ў пазаўчарашні дзень... Такі ж прынцып — у аснове пабудовы кнігі Я. Сіпакова. Спачатку ідуць вершы, прысвечаныя падзеям больш блізкім да сучаснасці і больш памятным. Наступныя вядуць нас, у зваротна-храналагічным парадку, да падзей больш далёкіх, у глыбіню стагоддзяў.

Прабачце, даўнія стагоддзі, Што патрывожыў я ваш пыл.

Адкрываецца зборнік баладамі, прысвечанымі Кастрычніку і яго правадыру Леніну.

Зацесна зрабілася тут, на Шырокай, Звоняць, як кайданы цяжкія, званкі... На вуліцы Шырокай — крокі, крокі: Леніна шукаюць упарта шпікі. А ён ужо, Ленін, спяшаецца ў Смольны, Дзе яго чакае працоўны Савет... Вось-вось «Аўрора» свет стары расколе... Вось-вось заднеецца новы наш свет.

Гаворачы мовай гісторыка, аўтар «славянскіх балад» зыходзіць з канцэпцыі паступальнага руху гісторыі, з веры ў рэвалюцыйнае пераўтварэнне жыцця, у «новы наш свет». І натуральна, што галоўным героем кнігі, якому паэт аддае свае лепшыя пачуцці, з'яўляецца менавіта чалавек, які прысвяціў сябе рэвалюцыйнай барацьбе, справе народа. Гэта — ленінец, які «аддаў сваё сонца і неба, каб магла рэвалюцыя жыць». Гэта — балгарын Хрыста Боцеў, які павёў за сабой на паўстанне юнакоў і зноў-такі «рэвалюцыі аддаў усё, што меў». Гэта — і чэх Ян Гус, які думае ў свой смяротны час:

Адрачыся? І народу здрадзіць? Скінуць душны плашч, з агню пашыты? Прадаваць панесці індульгенцыі Тым, каго вучыў любіць свой край? Не, ніколі!

Гэта — і простыя магілёўскія цесляры, якія адмаўляюцца скарыцца памагатым езуіта Кунцэвіча і, ахвяруючы сабой, падпальваюць пабудаваны імі пад прымусам касцёл.

Вось яна, радасць з уцехаю, — Гляньце, як светла вакол: Над магілёўскімі стрэхамі У неба шугае касцёл, Новы палае касцёл...

Гэта — і настаўнік-серб, які мужна заяўляе фашыстам, што прыйшлі расстрэльваць школьнікаў: «Пуцайте, я і сада држым час» («Страляйце, я і зараз вяду ўрок»), А да дзяцей звяртаецца са словамі:

Дзеці, супакойцеся. Мы правядзём сягоння з вамі Апошні свой урок...

У гэтым радзе займае сваё дастойнае месца і герой адной з лепшых у кнізе «Македонскай балады» селянін Коча Маркоўскі. Заваёўнікам-грэкам так і не ўдаецца дабіцца ад яго патрэбнага ім прызнання. Тым больш што справу бацькі тут жа працягвае яго маленькі сын.

І раптам рашуча ўсхапіўся На возе маленькі хлапчук: — Я — Венька Маркоўскі, бандыты, Я — македонскі мужык!

Сярод твораў, прысвечаных барацьбітам за нацыянальныя і сацыяльныя правы чалавека, «за нашу і вашу волю», выдзяляюцца ў кнізе балады, дзе паэт стварае тып, мала сказаць велічнай, «величавой» (маю па ўвазе некрасаўскі верш), але і мужнай, самаахвярнай, гераічнай славянкі. Кранаюць абаяльныя, з пачуццём выпісаныя вобразы беларускі партызанкі («Сяўба»), рускай жанчыны («Ростань»), старой чэшкі, «празванай збуйніцай» («Збуйніца»), балгаркі-паланянкі («Лазня»).

Але я не сказаў бы, што аўтар «славянскіх балад» ідэалізуе гісторыю славян, абыходзіць яе драматычныя моманты і ценевыя бакі. Не, для такога сцвярджэння якраз няма падставы. Услаўляючы гераізм, адданасць народнай справе, аўтар у той жа час выкрывае, як найгоршае ліхадзейства, адступніцтва, прадажніцтва, здраду... Палабскія славяне-руяне спяваюць у сваёй баявой песні:

Сцягі — ўперад, славу — ўперад: Мы прывыклі да яе! Наша смеласць, нібы верад, Нам спакою не дае. Б'ёмся мужна. Будзьце пэўны, Кожны ўбачыць нашу злосць... Што нам роднасць, што нам крэўнасць, Калі з немцам змова ёсць!

Праўда, такое занядбанне «роднасці» і «крэўнасці» дарэмна не праходзіць, за яго даводзіцца дорага расплачвацца. І ў той жа песні з'яўляюцца ўжо менш вясёлыя ноткі: