Горы нельга не заўважыць. Горы ўражваюць. Горы вабяць. Горы будзяць фантазію. Горы ўвасабляюць покліч вышыні і ўсяляюць у сэрцы «мару прагнага ўзыходжання». Горы могуць быць для чалавека «меркаю ўсяго высокага». Гэта так. Але ў той жа час ёсць, аказваецца, вялікі сэнс і невыказная слодыч у тым, каб «ціхім летнім вечарам вярнуцца з гор дамоў», каб спусціцца з горнага схілу на зямлю. Зямля сустрэне цябе цеплынёй сваёй абжытасці, сваімі, такімі блізкімі для цябе, галасамі, фарбамі, пахамі...
Тут, на зямлі, гаворыць паэт, твой дом і твой ачаг. Тут твае суседзі з іх адвечным мудрым законам: «Горцу, як ачаг яго астыне, жару з ачага сусед прышле». Тут, па зямлі, жанчыны, любоўю якіх ты даражыш...
Чытаючы «Кнігу зямлі» Кайсына Куліева, я па адпаведнай асацыяцыі прыгадаў і яшчэ лепш зразумеў філасофскі верш нашага Максіма Багдановіча «Мне спілася» — верш аб тым, як чалавек узнімаецца ўсё вышэй і вышэй на гару, а значыць, і бліжэй да сонца, і робіць там, па гары, нечаканае для сябе адкрыццё: чым бліжэй да сонца, тым яно халадней, і цеплыні трэба шукаць там, унізе.
Словам, паэзію К. Куліева, яе галоўную сутнасць, можна характарызаваць перш за ўсё як зямную. Пры ўсёй сваёй схільнасці да ўзнёсласці, пафаснасці, а часам — і рытарычнасці, паэт застаецца верным сваёй першай і галоўнай любові — зямлі людзей, зямлі чалавечага жыцця. І калі гаварыць больш канкрэтна, гутарка ідзе аб пачуццях, звязаных з родным краем, з яго працоўнымі людзьмі — продкамі і сучаснікамі. Адно з гэтых пачуццяў — глыбокі дэмакратызм, шчырая гордасць за сваё, так сказаць, зямное паходжанне.
У адным з сваіх лепшых вершаў («У зямлі я вучыўся і неба...») паэт расказвае аб тым, што менавіта ў роднай прыроды і людзей роднага краю вучыўся ён распазнаваць «прызначэнне дабра і зла», разумець «з'яў навакольных складанасць і веліч, і майстэрства пляцення плятня». З тых жа крыніц вучыўся паэт і песеннаму слову. Аб гэтым красамоўна сведчыць ужо адзін такі факт з яго біяграфіі: яшчэ хлопчыкам ён павучыўся спяваць народныя песні, слыў у сваім родным Чэгеме маленькім ашугам і ў гэтай якасці не раз прымаў удзел у дарослых застоллях, седзячы побач з тамадой.
Так, паэтычная творчасць Кайсына Куліева прасякнута народным светаадчуваннем, арганічна звязана з фальклорнай мудрасцю, з песеннымі скарбамі гор. Але сказаць пра яе толькі гэта — значыць сказаць вельмі мала. Справа ў тым, што ў дадзеным выпадку мы маем справу з паэтам-наватарам, паэтам-шукальнікам. Шануючы традыцыю, нацыянальна-фальклорныя формы верша, паэт у той жа час па-свойму пераасэнсоўвае іх, ідзе далей. Яго правіла:
Такі баявы дэвіз добра стасуецца з тэмпераментнай, неспакойнай, рашучай паэзіяй выдатнага балкарскага паэта, — наватарскай не толькі па форме, але і па сутнасці, і па духу, і па ідэйна-маральным змесце. Напрыклад, адным з нязменных атрыбутаў каўказскай паэзіі быў кінжал. Зрэшты, ён быў не толькі атрыбутам, прадметам апявання, але і сам адыгрываў тут актыўную ролю. Як пісаў Расул Гамзатаў,
«Я не пяю, а пішу на паперы...» — прызнаецца з адценнем шкадавання і Кайсын Куліеў у вершы «Продкі мае». Але ён не пагаджаецца са старажытным звычаем — садзіцца з кінжалам за стол.