Wynalazca wiecznosci
Od redakcji
Tom niniejszy jest próba przedstawienia współczesnej radzieckiej fantastyki naukowej. Czytelnik polski, znający utwory A. Dnieprowa, I. Warszawskiego, Jemcewa i Parnowa, Bilenkina i innych, znajdzie tu — poza K. Bułyczowem — nazwiska nowe, nie prezentowane u nas dotąd w wydaniach książkowych.
O ile prócz nowych rzeczy braci Strugackich nie powstały ostatnio interesujące powieści, o tyle w opowiadaniach zaznacza się napór nowych autorów, wśród których czołową pozycję zajmują znany u nas z tomu „Ludzie jak ludzie” K. Bułyczow oraz interesujący i płodny W. Szczerbakow. Ciekawym zjawiskiem ostatnich lat jest wystąpienie dynamicznej grupy fantastów syberyjskich, reprezentowanych tutaj przez W. Kołupajewa.
Wszyscy wymienieni, wraz z A. Bałabuchą z Leningradu i F. Kriwinem z Użgorodu, są dobrze znani miłośnikom fantastyki w swoim kraju. Zupełnie nowe natomiast, nawet dla czytelnika radzieckiego, są nazwiska D. De-Spillera i A. Żytinskiego. Pierwszy z nich, doktor nauk matematyczno-fizycznych i autor kilku zaledwie opowiadań, zaskakuje przyprawiającymi o zawrót głowy pomysłami, które mogły się zrodzić tylko na skrzyżowaniu matematyki i poezji. Zamyka tom wielce obiecujący debiut młodego pracownika naukowego A. Żytinskiego.
Ważniejszy jeszcze od ilościowego rozwoju jest fakt ukształtowania się własnego, specyficznego stylu radzieckiego opowiadania fantastyczno-naukowego. W odróżnieniu od fantastyki anglosaskiej radziecka nigdy nie rozwijała się w izolacji od głównego nurtu literatury; stąd jej osadzenie w tradycji oraz wspólnota problematyki i stylistyki ze współczesną literaturą radziecką w ogóle.
Uderza w niej przede wszystkim patos moralny. Fantastyczny pomysł służy bardzo często ujawnieniu prawdziwego charakteru bohatera. Tak jest w powieściach W. Szefnera, K. Bułyczowa, w opowiadaniach F. Kriwina, W. Kołupajewa i L. Rozanowej.
Zgodnie z tradycją rosyjskiej i radzieckiej literatury wiele uwagi poświęca się szczegółowi obyczajowemu. Najczęściej jest to język i styl bycia uczonych, ale można też znaleźć — często w formie żartobliwej, jak u A, Żytinskiego — zafascynowanie żywiołem chłopskim, ludowym.
Charakterystyczną cechą radzieckiej fantastyki jest również jej romantyczna tonacja, liryzm i płynąca z tego nie śpieszność narracji, mogąca czasem przesłaniać autentyczne, nierzadko oryginalne pomysły fantastyczno-naukowe.
Wszystko to wskazuje, że fantastyka radziecka osiągnęła pewną dojrzałość, wzbogacając literaturę radziecką swoją fantastycznością, światową zaś literaturę science fiction swoją rosyjskością.
Andriej Bafabucha
Syndrom Jansena
W iluminatorze międzyorbitalnego promu pojawił się nagle, a potem, zasłaniając Ziemię, odpłynął w dół dysk baterii stacji słonecznej i tuż obok znalazła się pasiasta burta jej korpusu oświetlona silnym reflektorem statku kosmicznego. Dała o sobie znać nieważkość. Ganszyn i Julka popłynęli do komory próżniowej, gdzie potężnie zbudowany, stale uśmiechnięty od ucha do ucha mechanik pokładowy pomógł im nałożyć skafandry, sprawdził, czy są w porządku, i z rozmachem klepnął ich w plecy. Julka odleciała pod ścianę i pisnęła ze strachu. A mechanik zmieszał się i niezwykle szybko jak na swoją tuszę znikł w głębi, nie powiedziawszy im nawet na pożegnanie tradycyjnego „hop!”
Stacja, znajdująca się na dobowej orbicie, wisiała nad Wyspami Seszelskimi, ot, taki pajączek z maleńkim tułowiem i dwukilometrowymi nóżkami.
Z brzuszka pająka sterczała paraboidalna antena nadawcza, a błonka naciągnięta na ażurowych kratownicach nóżek przekształcała światło słoneczne w piętnaście tysięcy megawatów bezpłatnej energii, nieprzerwanym strumieniem mikrofalowego promieniowania płynącej w dół, w paszczę odbiornika energii na Seszelach. Oczywiście to zewnętrzne podobieństwo było bardzo dalekie i, żeby je uchwycić, należało mieć fantazję dawnych astrologów, którzy w Wozie dopatrzyli się sylwetki… Wielkiej Niedźwiedzicy.
Orbitalne elektrownie słoneczne „Arabella” i „Anita” zostały zbudowane w ramach programu Międzynarodowego Roku Krajów Rozwijających się. Te w pełni zautomatyzowane stacje tylko raz na dwa lata wymagały profilaktycznego przeglądu i wymiany zużytych baterii słonecznych, jeśli liczba zniszczonych ogniw przewyższała sześć procent. Na taki właśnie przegląd, piąty w życiu „Arabelli”, przylecieli tu Ganszyn i Julka, bardziej znana w Zarządzie jako „pierwsza naiwna”.
Taki przegląd to prawdziwe wczasy. Dzień pracy wynosi siedemdziesiąt dwie minuty na dobę, bo tyle stacja znajduje się w cieniu Ziemi. Pozostały czas każdy wykorzystuje według własnego uznania. Ganszynowi, któremu już nieraz zdarzało się bywać w strefie wokółziemskiej, w wyniku natchnionych poszukiwań udało się znaleźć własną metodę na skracanie czasu, i tym razem zaczął od tego, że długo męczył komputer astronawigacji pytaniami o orbity najbliższych sputników, chcąc obliczyć moment największego zbliżenia. Wśród satelitów, które przez czas jakiś miały się znajdować w odległości osiągalnej za pomocą maleńkiego dwumiejscowego skutera „Arabelli”, było Obserwatorium — orbitalna filia Obserwatorium Pamirskiego. i już na drugi dzień (czas w strefie wokółziemskiej liczono tak jak na Ziemi) Ganszyn i Julka udali się tam z wizytą.
Obiboki w strefie wokółziemskiej były nie tyle rzadkością, co zjawiskiem wprost unikalnym, i dlatego też nieoczekiwani goście wprawili astronomów w istny popłoch. Ale na orbicie nawet miesięczna wachta to okres niezmiernie długi i każdy przybysz traktowany jest jak członek najbliższej rodziny, tęsknie wyczekiwany. Dlatego też radość gospodarzy nie miała granic, tym bardziej że od ochów i achów Julki topniały ich serca, podczas gdy Ganszyn wraz z dwoma inżynierami z obsługi technicznej rozgrywał w mesie „pulkę”. Ze zdania wypowiedzianego mimochodem Ganszyn dowiedział się, że na „SOS-3”, tuż obok, w odległości jakichś stu kilometrów, jest dowódcą… — kto by pomyślał? — Aszotik Antarian we własnej osobie. Mój ty Boże, Aszotik, siedem lat w jednej ławce, noga złamana na zachodnim zboczu Achanary, a gdy mieli lat dziewiętnaście — spływ tratwą po rzece Urcie… To ci heca: na Ziemi, choć mieszkali w jednym mieście, miesiącami, latami nie znajdowali czasu na spotkanie, a wystarczyło znaleźć się na orbicie — zachodź, drogi sąsiedzie, w gości. Tak właśnie powiedział nazajutrz Aszot, gdy Ganszyn rozmawiał z nim przez radio.
Za kwadrans szósta czasu środkowoeuropejskiego Ganszyn dosiadł skutera i na wszelki wypadek przywiązawszy Julkę krótką linką poprowadził go, kierując się wskazówkami astronawigacyjnego komputera, w to miejsce, gdzie za piętnaście minut powinien był znaleźć się „SOS-3”.
Według wszelkich prawideł orbitalnej gościnności w śluzie przywitał ich Aszot i powiódł do swej kabiny. Jednakże dwaj młodzieńcy natychmiast porwali Julkę i zaczęli jej pokazywać wszystko, gdzie tylko mogła wsunąć swój zadarty nosek. Już taki miała talent — gdyby tylko zechciała, zdjęliby płaszcz ochronny z reaktora, żeby pokazać, co jest wewnątrz…
Ganszyn tymczasem siedział w ciasnej kabinie, którą Aszot dzielił ze swym zastępcą, doktorem Jansenem z Centrum Doświadczalnego NASA im. Amesa. Na ekranie, zastępującym tutaj iluminator, kłębiła się w koordynacyjnej siatce Ziemia, to jest oczywiście nie cała Ziemia, lecz kawałek południowego Atlantyku zakryty grubą warstwą obłoków. Obraz był znacznie powiększony, co zresztą wcale nie zdziwiło Canszyna: „SOS-3”, jak i dwa pozostałe sputniki Służby Ochrony Środowiska ONZ, zajmował się obserwacją powierzchni Ziemi. Pojawienie się orbitalnych stacji słonecznych, które emitując strumienie mikrofalowego promieniowania, znacznie utrudniły astronawigację, zmusiło do podwyższenia orbit załogowych sputników prawie do poziomu satelitów stacjonarnych i dlatego obserwacje przeprowadzano nie tyle wizualnie, co za pomocą przyrządów. W dodatku niższe warstwy były bardzo zaśmiecone starymi sputnikami, które już odsłużyły swoje, rakietami nośnymi i ich częściami, które obecnie patrole niedawno utworzonej Służby Oczyszczania, zwane powszechnie śmieciarzami, ściągały do punktów Lagrange’a, pierwszych w historii pozaziemskich śmietników.