Здравствуй, земля целинная,
Здравствуй, простор широкий,—
Весну и молодость встречай свою.
Ці ад гэтай песні ці ад лёгкага хмелю ў галаве Косцю зрабілася лёгка і вольна на душы. Ён доўга стаяў, гледзячы Юзіку ўслед, і думаў, што Юзік казаў праўду: яны ўбачацца, няхай сабе не так скора, праз колькі год, і, калі Юзік згубіўся за машынамі, рушыў наўпрасткі полем туды, дзе яшчэ ля вагончыка бялела палатка. Поле ляжала роўнае, як кінуць вокам, шэрае і радаснае ў сваім бязмежным размаху. Блізкасць зімы не кранала яго красы. I толькі вецер разносіў скрозь у сваёй цеплыні дамешаны холад. Высока сінела чыстае неба. У ім, распластаўшы дужыя крылы, плаваў арол. Зрабіўшы круг, ён раптам упаў на шэрае ржышча. Косця паскорыў крок. Але арол, ужо лопаючы крыллямі, узнімаўся ўгору. Яго магутныя кіпцюры сціскалі нешта яшчэ жывое.
— Што ж ты ўпусціў... — пачуў Косця і спыніўся, а калі аглянуўся — убачыў, што да яго бяжыць, махаючы шапкай, Юзік.
— Наша ўзяло! — Юзік сцішыу хаду і яшчэ раз гукнуў: — Ты чуеш? Наша ўзяло!
«Ці не надумаў ён застацца на цаліне...» — адчуваючы на сэрцы нешта радаснае і трывожнае, Косця падаўся насустрач.
Падбег Юзік.
— Вярніся... Газеты прынеслі... Вунь у камсорга...
— Ды ты карацей...
— Зарэку з інстытута прагналі. Нават дырэктару з намеснікам папала. Наш жа артыкул змясцілі... Пра ўсё... і пра цябе пішуць, — Юзік схапіў Косцю за руку. — Ідзём, ідзём... Дарогаю раскажу... Каб там машыны не пайшлі. Я ж выбраў табе зручнае месца ля самай кабіны.
— Чакай, — Косця выкруціўся з Юзікавых рук. — Праўда ўсё гэта?
— Няўжо ж не...
— Добра... Дзякую за навіну.
— Ты што?..
— От бяжы, а то спознішся...
Юзік скамячыў шапку, шпурнуў вобземлю і пайшоў. Праз колькі крокаў аглянуўся, убачыў, што Косця стаіць, узяўшы рукі ў кішэні, расхрыстаны, і вецер перабірае яго валасы, — і рушыў подбегам да машыны.
Косця прачнуўся зацемна: у акне толькі пачынаў сінець блізкі дзень. На вуліцы суха шоргаў венік. Косця схапіўся з ложка, зачапіўшыся за крэсла і нарабіўшы груку, падышоў да акна, адшмаргнуў занавескі — у пакоі скупа павіднела. На скрыпучым ложку, абудзіўшыся праз Косцеву неасцярожнасць, маладзюсенькі першакурснік адкрыў чорныя вочы і перавярнуўся на другі бок, нацягваючы аж на самую галаву прасцірадла.
Паставіўшы на падаконнік локці, Косця доўга глядзеў на вуліцу. Яна падсохла за ноч, толькі дзе-нідзе нямоцны ветрык злёгку рабаціў плыткія лужыны. Пакінуўшы на шэрым асфальце дзве мокрыя шырокія стужкі, прашмыгнула «Волга».
Вуліца была чыстая, пустая і па-ранішняму вясёлая.
Косця ўзяў з падаконніка расколатае напалам невядома чыё люстэрка, паўзіраўся на сябе — у свае бліскучыя падпухлыя ад сну вочы, на тонкі завостраны нос, на выпуклы з трыма прыкметнымі маршчынамі лоб, — спадабаўся сам сабе і, сеўшы за стол, пачаў галіцца.
Вярнуўся з умывальніка свежы, чысты, з адчуваннем ва ўсім целе сілы, дужасці. Прыслухаўся, як шчыміць ад моцнага, пякучага адэкалону паголены твар, і стаў апранацца.
Ужо збягаючы па лесвіцы, пачуў, як скрыпнулі дзверы нейчага пакоя і з уключанага на ўсю моц рэпрадуктара на сцішны калідор разлёгся зычны голас: «Говорит Москва! Сегодня вторник, тридцать первое августа. Начинаем наши передачи».
«Заўтра цэлы дзень заняткаў...» — з радасцю падумаў Манцэвіч, хапаючы на поўныя грудзі паветра.
Раніца была здаровая, — гэта што пасля ўчарашняга дажджу. Сонца стаяла над горадам нізка, халоднае і ружовае. Маладзюсенькая ліпа на другі бок вуліцы, падпаленая за лета сонцам, трапятала на ветрыку сваім рэдкім пажоўклым лісцем.
На прывакзальнай плошчы было людна: нядаўна, відаць, прыйшоў прыгарадны цягнік, і ад вакзала да трамвайнага прыпынку валам валілі людзі.
— Косцік? — нехта з грамады гукнуў яго знаёмым голасам, і ён сцішыўся, з нецярплівасцю чакаючы, што яго паклічуць яшчэ раз. Намагаўся распазнаць, хто гэта яго кліча.
— Косцік! — здаецца, крыкнулі з другога боку, і Манцэвіч аглянуўся. Да яго ішла, гулка тупаючы абцасікамі лакірованых басаножак, паўнаватая ў плашчы пясочнага колеру жанчына.
«Валя...» — яшчэ не пазнаўшы, падумаў ён. I адчуў, што ў яго дрыжаць ногі.
— Валя, ты? — Косця, саромеючыся, падаўся ёй насустрач, угадваючы ў белым твары жанчыны нешта колішняе, знаёмае, блізкае і мілае.
— Дзень добры, Косцік! — Валя падала яму руку.
Зблізку Валін твар здаўся нейкі больш чужы. Косця заўважыў на ім сталасць, абыякавасць. У карых яе вачах, здаецца, ужо зусім датлела ўсё тое ранейшае, вясёлае, маладое, і яны глядзелі на Косцю неяк разважліва і бяскрыўдна.
«Як сышла з яе ўся тая прыгажосць і дзявочасць», — з нейкай жаласцю падумаў Косця.
— А вось мой муж, — Валя паказала вачыма на мужчыну, што паволі, неяк баючыся, падыходзіў да іх і якога Косця пазнаў адразу. Ён не змяніўся, ён, здаецца, нават пазграбнеў — быў не такі мажны, як у той вечар на танцах у дзявочым інтэрнаце. Цяпер Косця ўбачыў, што яго твар дзе-нідзе пабіты воспай.
— Грыша! — пачуўся прыглушаны голас, нібы гаварыў хто з пустое бочкі.
«Наш Грыша даўно з ёю ходзіць», — успомніў Косця тое даўно пачутае ў інстытуцкім клубе і пачырванеў, засаромеўся.
— Дзе ты і што з табою, Косцік? — спытала Валя і апусціла вочы.
«Напэўна, ёй брыдка, што не адпісала мне на цаліну», — рашыў Косця, а ўслых сказаў другое:
— На цаліне быў роўна два гады. Учора вярнуўся ў Мінск.
— Узмужнеў, загарэў. Які ты!.. А як з інстытутам?
Васпаваты не вытрымаў гэтай размовы, моўчкі ўзяў у жонкі сумку і адышоўся ўбок.
— Вось іду да дырэктара.
— Да дырэктара? А-а...
Памаўчалі.
— Мне Юзік Сапега пісаў, што ты ў аспірантуры? — загаварыў зноў Манцэвіч. — Ды наогул раскажы пра ўсё. Я ж нічагусенькі не ведаю. Дарэчы, Пецька Жвір таксама ў аспірантуру трапіў.
— Як трапіў, так, мусіць, і вылеціць, — яе мяккія поўненькія вусны скрывіліся, і пад вачыма збегліся дробныя густыя маршчынкі. — Не здаў экзамен па дыямату. Выхаванец Зарэкі.
3 Косцевых грудзей нешта спала цяжкае-цяжкае...
— Ну, пойдзем, Валюся, — недзе збоку пачуўся той жа прыглушаны, як з бочкі, голас. — Цягнік адыходзіць...
Валя страпянулася, упілася ў Косцю шэрымі вачыма, і яны, здаецца, гаварылі «Хіба вінавата я, што мяне клічуць?», і сказала:
— Заўтра ж заняткі. Яму на працу. Хочам сёння прывезці дадому сынка, — і пайшла, зашуршэўшы лёгкім плашчом, гулка цокаючы абцасікамі, і, ужо беручы Грышку пад руку, папрасіла заходзіць да іх у госці. Але Косцю здалося, што яна запрашае не шчыра, дзеля прыліку. I ён адказаў чужым голасам:
— Прыйду, як буду мець час.
I Косцю пачало здавацца, што ён напаткаў чужую жанчыну, усяго толькі падобную на тую, колішнюю Валю, якую любіў і любіць яшчэ моцна і, пэўна, будзе любіць усё жыццё. Яна навечна ўвайшла ў яго мары. Ён сустрэне яе, абавязкова сустрэне мілую, добрую, прыгожую Валю! Яна ходзіць недзе тут.
У вестыбюлі інстытута Косця падышоў да паштовай скрынкі, перакінуў учора перагледжаныя пісьмы і, здаецца, пачуў на лесвіцы лёгкі тупат. «Валя»... — міжволі падумаў ён і аглянуўся. Яна, танюсенькая і стройная, у белай усыпанай буйным чорным гарошкам сукенцы, нібы ластаўка, нячутна і хутка ляцела сюды, да яго. Ён падаўся ёй насустрач. А яна, пырхнуўшы чорнымі бровамі, дзіўна паглядзела на яго і саступіла з дарогі.
«Дзівак! — усміхнуўся сам сабе Косця. — Палохаю незнаёмых дзяўчат...» — I, не спыняючыся, звярнуў у доўгі, заліты маладым сонцам калідор; яшчэ здалёк убачыў знаёмую шыльдачку «Прыёмная дырэктара»; хутка падышоў да дзвярэй і рашуча пастукаў...
