Я глядзеў на Дзюпэна ў немым здзіўленні.
— Цяпер я чакаю, — працягваў той, пазіраючы на дзверы, — чалавека, які, відаць, не быў непасрэдным выканаўцам тых жорсткіх забойстваў, але ў нейкай ступені меў дачыненне да іх здзяйснення. Што датычыцца самай жудаснай часткі злачынства, дык тут ён, відаць, не вінаваты. Спадзяюся, што не памыляюся ў сваім меркаванні, бо на ім будуецца раскрыццё ўсёй таямніцы. Я чакаю, што гэты чалавек прыйдзе сюды, у гэты пакой, з хвіліны на хвіліну. Праўда, ён можа і не з'явіцца, але больш верагодна, што ён усё-такі будзе тут. Калі ж ён прыйдзе, неабходна яго затрымаць. Вось пісталеты; мы абодва здолеем выкарыстаць іх належным чынам, калі ўзнікне патрэба.
Я ўзяў пісталеты, амаль не разумеючы, што раблю, не верачы пачутаму, а Дзюпэн працягваў свой маналог. Я ўжо гаварыў, што ў такія моманты яго паводзіны набывалі абстрактны характар. У сваіх разважаннях ён, здавалася, звяртаўся да мяне. Гаварыў ён ціха, але нешта ў яго інтанацыі гучала так, нібыта ён звяртаўся да кагосьці на вялікай адлегласці, не адводзячы ад сцяны пазбаўленых усялякага выразу вачэй.
— Тое, што галасы, якія пачулі людзі, што беглі па лесвіцы, не належалі нябожчыцам — дастаткова абгрунтавана доказамі. У выніку зніклі ўсялякія сумненні наконт таго, што старая кабета магла спачатку забіць дачку, а потым кончыць самагубствам. Я гавару пра гэта таму, каб растлумачыць ход сваіх меркаванняў, бо фізічнае сілы мадам Л'Эспанэ было зусім недастаткова, каб запіхнуць труп дачкі ў комін, дзе яго знайшлі, ды і выгляд яе цела выключае ўсялякую думку аб самазабойстве. Забойства, такім чынам, было здзейснена нейкім трэцім бокам, менавіта яму і належалі галасы людзей, што сварыліся паміж сабой. Давай звернемся цяпер не ўвогуле да сведчання пра тыя галасы, а да таго, што было «асаблівае» ў тых сведчаннях. Ты заўважыў у іх што-небудзь «асаблівае»?
Я заўважыў, што калі ўсе сведкі пагаджаліся ў сваіх меркаваннях наконт таго, што хрыплы голас належаў французу, то думкі наконт пранізлівага, альбо, як адзін сведка сказаў, рэзкага голасу значна разыходзіліся.
— Гэта было само сведчанне, — запярэчыў Дзюпэн, — але яго асаблівасць у іншым. Ты не заўважыў самае характэрнае. А тое-сёе варта было заўважыць. Меркаванні сведкаў наконт хрыплага голасу, як ты адзначыў, супалі і былі аднадушныя. Што ж датычыцца пранізлівага голасу, асаблівасць тут вынікае не з таго, што іх паказанні не супалі, а з таго, што, калі італіец, ангелец, гішпанец, галандзец і француз спрабавалі апісаць яго, кожны адзначыў, што голас належыць іншаземцу. Кожны ўпэўнены, што гаварыў не яго суайчыннік. І кожны суадносіў яго не з голасам прадстаўніка нацыі, на мове якой ён мог гаварыць, а з той ці іншай іншаземнай гаворкай. Француз лічыць, што гэта голас гішпанца і што «змог бы разабраць некалькі слоў, калі б быў знаёмы з гішпанскай мовай». Галандзец сцвярджае, што гэта быў француз, але мы ведаем, што, як было заяўлена, «так як сведка не разумее французскай мовы, допыт вёўся праз перакладчыка». Ангелец лічыць, што гэта голас немца і што ён «не разумее нямецкай мовы». Гішпанец упэўнены, што гаварыў ангелец, «але мяркуе аб гэтым па інтанацыі, бо не ведае ангельскай мовы». Італіец лічыць, што голас расейца, але «ніколі не гаварыў з сапраўдным расейцам». Думка другога француза, акрамя таго, адрозніваецца ад меркавання першага, і ён упэўнены, што голас належаў італійцу, але, сам не валодаючы гэтай мовай, як і гішпанец, «грунтуе свае меркаванні на інтанацыі». Як бачым, голас мусіў быць сапраўды незвычайным, калі пра яго атрымалі такія сведчанні! — і калі ў яго інтанацыі нават выхадцы з пяці вялікіх рэгіёнаў Эўропы не маглі разабраць штосьці ім знаёмае! Ты скажаш, што гэта мог быць голас азіята або афрыканца. І азіятаў, і афрыканцаў — не так многа ў Парыжы, але, не адмаўляючы цалкам такой ідэі, я проста звярну тваю ўвагу на наступныя тры акалічнасці. Голас быў вызначаны адным сведкам «хутчэй рэзкім, чым пранізлівым». На думку двух іншых, гаворка была «хуткая, але няроўная». Нікому не ўдалося разабраць ніводнага слова, ніводнага гуку.
— Не ведаю, — працягваў Дзюпэн, — якое ўражанне могуць выклікаць у цябе мае меркаванні, але я не вагаючыся заяўляю, што абгрунтаваных высноў, якія вынікаюць на падставе гэтай часткі сведчанняў — той часткі, што датычыцца хрыплага і пранізлівага голасу, — дастаткова для таго, каб узніклі падазрэнні, якія вызначаць далейшы ход разгадкі таямніцы. Сказаўшы «абгрунтаваныя высновы», я не вельмі дакладна выказаў свае думкі. Я меў на ўвазе, што гэта адзіныя магчымыя высновы і што яны непазбежна вядуць да падазрэння, як да адзінага выніку. Аднак, чаго датычыцца гэта падазрэнне, я пакуль не скажу. Проста хачу, каб ты меў на ўвазе, што для мяне яно было дастаткова пераканаўчае, каб надаць канкрэтную форму — адпаведны напрамак — маім вышукам у спальні старой жанчыны.