Базыль мусіў пагадзіцца з братам. І праўда, страшна. Недзе ляціць яна, нябачная, а Бурхан сунецца за ёю, хоча рукамі яе схапіць… Ды лепей не думаць пра гэткае. Трэба Базыля супакоіць і ісці хутчэй у вёску, каб паведаміць, што татары ў лесе. Мужчыны не пабаяцца ні татараў, ні Бурханавай душы. Нешта прыдумаюць, нешта зробяць, каб і татараў разбіць, і Бурханаву душу адгэтуль прагнаць. Няхай не палохае тутэйшых людзей, няхай ляціць у тыя землі, адкуль татары прыехалі. Няхай ведаюць іхнія супляменнікі, як сваіх вояў-коннікаў за паланянкамі пасылаць.
І Базыль з Раманам, аглядваючыся, пайшлі па лесе.
— Братка… — прамовіў Раман.
— Цішэй ты, — папрасіў яго Базыль.
— Чаму? Бардун нас не пачуе.
— Хто-небудзь іншы пачуе.
— Хто? — дрыготкім голасам прагаварыў Раман. Базыль хацеў сказаць яму, каб памаўчаў, а ён зноў запытаў:
— Чарнабог нас не пачуе, не зловіць у лесе?
— Не зловіць, — чамусьці ўпэўнена адказаў Базыль. Ад дзядулі яны ведалі, што Чарнабог жыве ў лясных нетрах, а яму служаць ваўкі, чэрці, злыя духі і лясун.
— А што было б, — спытаў Раман, — калі б супраць татараў паўсталі ўсе Чарнабогавы слугі?
— Чарнабогавы слугі з татарамі доўга не ваявалі б, хутка з імі памірыліся, — прагаварыў Базыль.
— Таму памірыліся б, што гэтыя татары нам зло чыняць?
— Так, Раман.
Раптам наперадзе, за маладым ельнікам, трэснула, быццам хтосьці на сухую галіну неасцярожна нагой наступіў. Хто ж там? Няўжо Чарнабогавы слугі? А можа, сам Чарнабог з балота вылез? Калі ён, то не выпусціць з рук. З ім, як і з татарамі, лепей не сустракацца. А можа, татары ў ельніку?
— Братка, ты чуў? — прашаптаў Раман. Базыль, ледзь раскрываючы вусны, прамовіў: — Чуў.
— Там звер ці чалавек? Як думаеш? Там…
Базыль не паспеў дакончыць, бо з ельніку вылез Бурхан. Ягоны лук вісеў за спінаю, а сам ён ішоў, наставіўшы рукі, і ўсё бубнеў пад нос: "Знайду, знайду, знайду…"
Базыль быццам прырос. Ён стаяў і глядзеў на скрываўлены Бурханаў твар.
Татарын падышоў да іх і, вырачыўшы вочы, прахрыпеў:
— Знайшоў…
— Не-э! Не-э! — закалаціўся Раман.
Бурхан ступіў уперад, цягнучы рукі да Базыля. Базыль адхіснуўся.
— Не даешся? — прамовіў Бурхан.
— Ы-ы-ы… — завыў Раман.
Базыль узяў брата за руку і пачаў адступацца назад. Бурхан прагаварыў:
— Я ішоў па пнях, па карчах. Я ішоў праз балота. Я шукаў. Я знайшоў. Кхе-кхе-кхе…
Кхекае, нібы Бардун. Чаго ж яму трэба? Які ж страшны ён!
Базыль махнуў рукою:
— Згінь! Згінь!
— Кхе-кхе-кхе… — закхекаў Бурхан. — Я знайшоў. Я яе дагнаў. Яна ўцякала ад мяне, а я яе дагнаў.
Базыль, адступаючыся, прагаварыў:
— У балота ідзі. Там Чарнабог. Ён цябе чакае. З Чарнабогам сябруй.
— З Чарнабогам? — выскаліў зубы Бурхан.
— З ім, з Чарнабогам, — замахаў галавою Базыль. — У Чарнабога шмат слугаў. Ты з усімі пасябруеш. Да іх ідзі. Яны чакаюць цябе.
— Я ўсё балота прайшоў. Нідзе не бачыў ні Чарнабога, ні Чарнабогавых слугаў. Вось тут яе знайшоў! Кхе-кхе-кхе… Знайшоў…
— Уцякайма! — крыкнуў брату Базыль і прыпусціўся па лесе.
— Знайшоў! — данеслася ім услед.
Бурхан даганяе
Базыль і Раман ляцелі на злом галавы, аж пакуль не апынуліся ў бярозавым гаі. Аддыхваючыся, селі на мяккай, нагрэтай сонцам траве. Вакол стаялі белыя-бялюткія бярозкі — усе як адна стройныя, тонкія, кучаравыя.
— Братка, і ты моцна спалохаўся? — першым парушыў маўчанне Раман.
У Базыля перад вачыма, нібы жывы, паўстаў Бурхан.
— І не пытайся. У мяне ногі сталі як драўляныя. Раман дакрануўся рукою да свайго калена.
— А ў мяне і цяпер калені трасуцца. Я баяўся, што на мяне Бурханава душа наваліцца. Яна была дзесьці паблізу. Нездарма ён казаў, што знайшоў яе. Бурхан, вядома, сваю душу не бачыў. Ен нас убачыў і падышоў. Падумаў, што мы — ягоная душа. Таму і ўзрадаваўся, закрычаў: "Знайшоў!" Базыль, а ты каго болей баяўся: Бурхана ці ягонай душы?
Што сказаць? Калі ён, Базыль, убачыў скрываўленага Бурхана, калі Бурхан, наставіўшы валасатыя рукі, стаў падступацца да яго, то ён зусім забыўся, што Бардун у татарына душу адабраў. Мае рацыю Раман. Паблізу была Бурханава душа. Магла б яна на іх наваліцца, як непрыкметна навальваецца туман на балота. Здушыла б горла, не дала б дыхнуць. Чамусьці не напала, не навалілася. Мажліва, пашкадавала. А можа, чакала, пакуль Бурхан наваліцца? Хіба зразумееш, што хацела яна, ягоная беспрытульная душа? Ды лепей не думаць пра гэта, выкінуць з галавы.
— Раман, Бурхан хваліўся, што праз балота прайшоў. Як ён не праваліўся? — вырашыў перавесці гаворку на іншае Базыль.
— Можа, хлусіў?
— Мне здаецца, што праўду казаў.
— Неяк прайшоў. Можа, чэрці дапамаглі яму праз балота прайсці? — прамовіў Раман.
Базыль не пагадзіўся з братам, але прамаўчаў. Хіба чэрці дапамогуць? Такі бяздушны, як Бурхан, ім якраз і патрэбен. Калі б убачылі яго, то схапілі б за вушы і ў балота пацягнулі. Як жа ён прайшоў праз балота, чаму не праваліўся? Як відаць, ягоная душа яму дапамагла.
Нечакана пачулася песня:
данеслася да іх песня. Раман усхапіўся:
— Нашы дзяўчаты спяваюць!
Базыль прыслухаўся. І праўда, галасы знаёмыя. Свае, нарастаўскія, дзяўчаты спяваюць, стараюцца, выводзяць:
— Чуеш? Гэта ж Параска! — усклікнуў Раман.
Так, сярод іншых выдзяляецца голас Параскі, іхняй суседкі. Дый не дзіва: лепшай пявунні, чым яна, і ў суседніх вёсках не знойдзеш.
Базыль прыўстаў, ловячы кожнае слова. Дзяўчаты спяваюць. Яны тут, у бярозавым гаёчку. Выходзіць, вёска непадалёку. Спяваюць… Каб толькі татары іх не пачулі.
Базыль устаў. Дзяўчаты, пэўна, па шчаўе прыйшлі, тут, у бярозавым гаі, будуць збіраць яго. Не ведаюць, што татары ў лесе.
гучыць, ліецца ў бярозавым гаі песня.
— Прыгожа спяваюць дзяўчаты, — прамовіў Раман.
— Наспяваюць на сваю галаву, — сказаў Базыль. — Татары ж у лесе.
Удалечыні паказаліся дзяўчаты.
— Гэ-эй! — гукнуў Базыль.
— Базылё-ок! — заўважыла яго Параска.
Пазірае, усміхаецца, не ведае, што татары груганамі на дзядулю наляцелі і што Марысю схапілі. Не ведае, што акрываўлены Бурхан па лесе цягаецца, сваю душу шукае. Калі б ведала, то не ўсміхалася б. Як жа сказаць дзяўчатам пра гэта, каб моцна не перапалохаць?