— Але ж ты браў чужое. А гэта, знаеш, як называецца?
— Tоe, што браў, нічыйным стала. Як жыта гэтае. Хочаш i тут «стоп» паставіць?
— Ды не. Жыта касі.
— Чужое я не браў. А што ўзяў — павінюся. Не на гэтым, дык на тым свеце. Ну… слухай далей. Пажыў — ёсць што ўспомніць. Але думаў: на тыдзень, на два. А там лапкі адкіну… А тут i месяц праходзіць i два. I ніякая зараза мяне не бярэ. Падужэў ажно. I тады абрыдла жыццё i царскае, i панскае. Адно хіба засталося — адчуванне ўладарства над прасторам гэтым, — развёў рукамі, паказваючы на лес. — Вольнасць… Але знаеш што прыйшло? Тут я табе не свішчу, праўду кажу. Вольнасць-то вольнасць, якой хацелася… Але, выходзіць, непатрэбная яна… Не любіў я людзей… уцякаў ад ix у лес, на рэчку… А тут прыйшло: а без людзей i жыццё нечалавечае. Калі ні жонка на цябе не накрычыць, ні сусед не мацюкнецца, ні дзіця не заплача на вуліцы. Па-воўчы выць захацелася. Во тады i папрасіў у цябе радыё.
— Працуе транзістар?
— А я беражна слухаю. Порцыямі. Як лекі прымаю. Каўтнуў кропелек…
— Батарэйкі я табе прывязу… Хоць стоп! Hi храна я табе не прывязу. Паспытаў вольнага жыцця?
— Паспытаў.
— Хопіць! Выхадзі! Эксперымент скончаны! Цябе з верталёта засяклі. Пытаюцца ў мяне: хто там жыта косіць? Мяне ў турму пасадзяць за цябе, уладар!
Задумаўся Шуба на момант, калупаючы счарнелым пальцам босай нагі куст травы.
— Не, Паўлавіч, ад надуманага не адступаў. Буду жыць. Як яно там? Не паміраюць людзі ад гэтага? — кіўнуў у неба.
— У нас — не… паку ль што.
— Ну, во! Дык чаго ж ты баішся за мяне? Мяне яшчэ, як звера заморскага, у клетцы будуць вазіць i людзям паказваць: во, маўляў, экземпляр, ніякая радыяцыя яго не ўзяла. Вучоныя труды пісаць будуць. Не, брат, жыву да перамогі. Ці яна мяне, ці я — яе…
— Ты чым яе возьмеш, радыяцыю?
— А самагонкай. Слухай, давай вып’ем.
Пыльчанка засмяяўся.
— Я — за рулём.
— Баішся? Чаго баішся? Сваёй міліцыі? Ці радыяцыі?
— А што ў цябе — самагонка?
— Вот тут я грэшны. Узяў чужое. Пустаходаў тайнік знайшоў,— паказаў на гасцінны дом. — Скажы Івану: жывы буду — аддам. Таму, можа, i цябе хачу пачаставаць, каб не было зладзействам — сам з’еў, ні з кім не падзяліўся. Хочаш — гарэлачкі «Сталічнай». Хочаш — каньячок армянскі.
Уладзімір Паўлавіч падняўся, як збіраючыся адыходзіць. Дагаварыліся, як кажуць, да кропкі. Шуба лёгка падхапіўся следам, загарадзіў дарогу, заглянуў у вочы.
— Зрабі ласку, Паўлавіч. Свята мне зрабі. Я, можа, імяніннік сёння. A заўтра нябожчыкам буду. Уваж старога дурня.
Хіба можна было адмовіць чалавеку ў такой сітуацыі? I смешна. I горка.
Стол накрывалі пад паветкай, пад якой неаднойчы балявалі ў летні час. Апанавалі ўспаміны аб тым добрым, што перажылі. Толькі аб добрым. Бо навокал усё пахла па-ранейшаму — мірам i жыццём: хвояй, жытам, чаборам, мёдам…
Шуба надзеў штаны, каб не заставацца ў сподніках, i зялёную кашулю, даволі чыстую. Адкуль узяў? Завіхаўся ён, як добрая гаспадыня, радая гасцям.
У Пустаходавым тайніку — у яме ў пограбе, замаскаванай бочкамі, акрамя напіткаў захоўваліся кансервы, мёд — што магло доўга захоўвацца. «А гэта з НЗ грамадзянскай абароны», — успомніў Пыльчанка жартаўлівыя Іванавы словы.
Шуба першы нецярпліва, але, адзначыў Пыльчан ка, цвёрда, рука не дрыжэла, падняў чарку.
— Ну, Паўлавіч, за людзей, каб ім добра ікнулася, усім адразу, — выпіў, кракнуў, панюхаў скарынку духмянага хлеба — сам выпек у сялянскай печы. — Як гэта прыемна — выпіць з добрым чалавекам! Знаеш, як брыдка аднаму браць, гэтую заразу. А тут, — пагладзіў па грудзях, — мёдам разлілася па жылачках. Дык што там, Паўлавіч? Заткнулі яму зяпу, етаму змею атамнаму? Як ён называецца — што над ім будуецца?
— Саркафаг.
— Во! Саркафаг! А я ніяк не мог успомніць. А потым, паверыш, у кнізе вычытаў. Аказваецца, егіпцяне сваім царам такія будавалі. З павагай мы яго хочам пахаваць. Замуруем?
— Замураваць замуруем. Але лягчэй нам не скора стане. Зямля забруджаная. А з зямлі — усё ў травы, у збожжа, адтуль — жывёлам. А нашы жываты просяць хлеба i малака…
— Скажы ты, якая кругаверць! А што дактары кажуць: памагае етая вадзічка святая?
— Па-рознаму кажуць.
— Во-во! Што ні чалавек — то розум. I ў вучонага. I невучонага. Дзякую табе, Паўлавіч. Для мяне, праў да, свята ты зрабіў. То давай яшчэ па адной. За тваё здароўе.
…Калі Уладзімір Паўлавіч прызнаўся жонцы, дзе начаваў, чаму заначаваў, Вольга Андрэеўна i жахнулася i абурылася — ажно застагнала:
— О, божа! Калі гэты чалавек угамоніцца! Вар’ят! Самагубца!