Яна паспрабавала падняцца — i не здолела. Гэта спалохала ўжо не толькі мужа, але i Змітрака, які махаў рукою нават на радыяцыю: «Будзем жывыя — не памрэм».
— Можа, «хуткую» з бліжэйшага тэлефона, Уладзімір Паўлавіч? — прапанаваў няўпэўнена.
Вольга Андрэеўна пачула, слабым голасам, але рашуча запярэчыла:
— Не, не… Дадому… дадому!
— Паляжы трошачкі, адпачні. Трэба ж так узвін ціць свае нервы!
— Не, Валодзя, гэта не нервы. Не нервы. Гэта матчына сэрца. Яно ўсё бачыць… далека бачыць…
— Ну, ладна, ладна. Не завадзіся.
Змітро падаслаў брызент. Далі ёй з паўгадзіны паляжаць. Потым перанеслі на задняе сядзенне, па лажылі там.
— У Бабруйск! У бальніцу! — закамандаваў Пыльчанка.
— Не, Валодзя! Прашу цябе — не трэба! Выканай маю апошнюю просьбу. Дадому.
«Апошнюю» — гэта аглушыла Уладзіміра Паўлавіча.
Машына рванула ў туман з недазволенай хуткасцю.
Вольга Андрэеўна сцішана маўчала. Не плакала… Не стагнала. Уладзімір Паўлавіч раз-пораз павароч ваўся да яе; калі бачыў расплюшчаныя вочы, поўныя болю, пакуты, асцярожна пытаўся:
— Як ты?
— Нічога. Дадому едзем?
— Дадому.
— А мне здалося, мы павярнулі. Не трэба ў Мінск Валодзя. Нікуды не трэба.
Але дома яна не здолела выйсці з машыны. Вывелі пад рукі. Урачы не маглі паставіць дыягназ. Забралі ў бальніцу. У сваю, раённую. Ды i туды ледзьве ўгаварылі. Hi кардыяграмы, ні аналізы не паказвалі ніякай вядомай хваробы.
Уладзімір Паўлавіч запрашаў прафесароў, тых, каго ведаў, i праз медыцынскія інстанцыі. Цяпер яны прыязджалі. Праз паўгода пасля аварыі не баяліся. Камандзіроўкі ім давалі ахвотна. Запісвалі сабе ў актыў i кіраўнікі i выканаўцы: наведалі зону Чарнобыльскай АЭС, вывучылі, пракансультавалі, памаглі. Разумелі, што гэта будзе ацэнена, калі не цяпер, то ў будучым.
Вользе Андрэеўне напісалі том заключэнняў, хоць ніводнаму ўрачу, ніводнаму прафесар у яна ні на што не паскардзілася, ні на якія болі. Загадкавая хворая. Разумныя прафесары не супакойвалі яе — дарэмна! — i разводзілі рукамі перад Пыльчанкам. Ён, наведваючыся штодня, бачыў, што Вольга, растае, як свечка. Яна амаль не гаварыла пра смерць Барыса, не адразу Уладзімір Паўлавіч сцяміў, што шкадуе яго, мужа. Аднойчы сказала:
— Думаеш, я не здагадвалася, што ён там? Калі прыехала Тамара i не адразу сказала, што была на Каўказе… Гуляла пасля смерці Лізы? Не, не тая дзяўчына. Была — i не ўбачыла Барыса? Не навучылася маніць. А потым… як вы глядзелі адно на аднаго, калі яна ад’язджала. Табе яна сказала, а ты скрываў ад мяне. Навошта, Валодзя? Хіба гэта не наш боль? Наш з табой…
— Я нічога не скрываў…
— А потым ты разглядваў канверт. Я не адразу зразумела, чаму ты яго так разглядваў. А пасля сама адкрыла: гнуліся яны, канверцікі. Перасылаліся з нашым адрасам у Кутаісі… Шкадаваў ён нас з табой, сыночак наш… — яна закрыла твар рукамі, але не заплакала.
— Во i давяла ты сябе канверцікамі бог ведае да якіх прывідаў.
Да таго дня Уладзімір Паўлавіч яшчэ спадзяваўся, што жончына дарожнае ўяўленне — вынік яе хваробы. Паслаў тэлеграму ў часць — адказу не атрымаў. Папрасіў камандуючага арміі, што базіравалася недалёка i памагала ў ліквідацыі вынікаў аварыі, звярнуцца ў штаб паветраных сіл — адказалі тое, што ён ведаў: сын яго ў Афганістане. Пасля прызнання жончынага, што I яна ведала пра гэта, паверыў у яе страшнае пра д чу ванне: Барыс загінуў. Працаваў па-ранейшаму. Але познімі вечарамі, уначы, вьшіўшы з гора, не плакаў — выў, скуголіў у пустым доме.
Праз два тыдні Вольга Андрэеўна памерла. У поўнай свядомасці, нікога не патурбаваўшы. Пасярод дня.
Пыльчанку пазваніў галоўны ўрач.
— Уладзімір Паўлавіч, прыходзьце… — i асекся, больш нічога не сказаў.
Ён доўга трымаў трубку, якая піпікала каля вуха. Асцярожна паклаў нарэшце. Асцярожна, ледзьве не на дыбачках, дайшоў да дзвярэй, павярнуў зашчэпку замка. Адышоў у кут. Уткнуўся тварам у сцяну i нема заплакаў.
Ішоў да бальніцы пехатою. На вуліцы, як заўсёды, яго спынялі, нешта дакладвалі, прасілі, раілі. Ён адказваў, абяцаў, назначаў сустрэчы. Але ні адзін чалавек не змеціў ненатуральнасць яго паводзін ці, можа, выдумалі пасля, калі стала вядома, з якім горам ішоў чалавек.
Вольга Андрэеўна ляжала на кушэтцы ў рэнтгенаўскім кабінеце, пад пушкай; іншага месца не знайшлі: у змрочны морг не спусцілі. Накрытая белым.
Уладзімір Паўлавіч баяўся, што смерць вельмі змяніла роднае аблічча. Уразіўся, убачыўшы яе твар гэткім жа спакойным, якім бачыў, калі яна спала. Толькі вусны — не яе, такога выразу ix ніколі не бачыў: як бы хацела ўсміхнуцца, але было вельмі балюча, i яна не здолела гэтага зрабіць, i застыла на вуснах незнаемая пакутлівая грымаса. З-пад губы блішчэў залаты зуб, які прыгожыў яе, жывую, асабліва калі ўсміхалася, i які здаваўся да абразлівага ненатуральным у мёртвай.