Апанасій. Я — слуга божы.
Рагнеда. То слухай цяпер маю просьбу. Возьмеш з сабой у дарогу дачку майго злотніка.
Апанасій. Анею?
Рагнеда. Так. Вялікага здзіўлення гэта не павінна выклікаць у людзей. Да таго ж яе можна пераапрануць, каб не выглядала дзяўчынай. Вось і будзеце мець аднолькавы выгляд — дза вандроўнікі, слугі божыя.
Апанасій. А бацькі яе?
Рагнеда. Злотнік сам прыходзіў ратунку для яе прасіць.
Апанасій. Не, я не ў тым сэнсе. Бацькі яе тут застануцца?
Рагнеда. Ім нішто не пагражае.
Апанасій. Ты так думаеш, княгіня?
Рагнеда (не адказвае; гаворыць). Але давядзецца вам ісці зараз, прэсвітэр, скрозь ноч, каб ніхто не ўведаў. Ты ступай, падрыхтуйся ўсё-ткі ў дарогу, калі яшчэ дасюль не зрабіў гэтага, а я тым часам пагавару з дзяўчынай. Нянька наша звядзе вас пасля. Ну, здаецца, усё. Ты перад сваім Богам загладзіш які-небудзь грэх гэтай справай, а я перад сваімі займею яшчэ адзін.
Апанасій. Бывай, княгіня. Даляцеў усё-ткі з Корсуня сюды звон маёй царквы! Пачуў Гасподзь Бог нашы малітвы!
Рагнеда. Не кожны звон — малітва. Тут у нас быў прэсвітэр адной царквы. Дык казаў, што на іхніх храмах зусім няма званоў. «Як гэта?» — пытаемся. «Бо звон — гэта яшчэ не малітва», — адказвае. Бывай, прэсвітэр!
Апанасій (уздыхае). Мне пра гэта княжыч расказваў. Храмы па-рознаму будуюцца.
Прэсвітэр выходзіць. Заходзіць служанка Рагнеды.
Рагнеда. Што табе?
Служанка. Прыйшла прыбраць цябе на ноч, княгіня.
Рагнеда. Хіба так позна?
Служанка. Я заўсёды ў гэты час увечары прыходжу.
Рагнеда (сядае, апускае галаву на далонь сагнутай у локці рукі). Які цяжкі сённяшні дзень!.. А тут яшчэ Ізяслаў на паляванне сабраўся.
Служанка. Паехалі ўжо. (Падступаецца да княгіні, хоча разбіраць ёй валасы.)
Рагнеда. Пачакай. З гэтым паспеем. Лепей схадзі па старую няньку. Скажы, што клічу з Анеяй.
Служанка выходзіць. Заходзяць нянька, Анея, затым — служанка. Анея ўкленчвае перад княгіняй, утульвае твар у яе ўлонне. Служанка ідзе за спіну княгіні, бярэцца за яе валасы.
Ты ведаеш, Анея, я адношуся да цябе як да свае. Ізяславу таксама ты была ў радасць. Але цяпер пагражае…
Анея. Я чула, як прыходзілі да бацькі са свяшчэннага лесу.
Рагнеда. Тым лепш, раз сама разумееш. Словам, зараз цябе пераапрануць. Дадуць хлапчукоўскае адзенне і выведуць з прэсвітэрам Апанасіем на дарогу.
Анея. Куды?
Рагнеда. Куды ён — туды і ты.
Анея. Значыць, я не вярнуся сюды?
Рагнеда. Не пра гэта трэба думаць, Анея. Над табой навісла небяспека. Неабходна ратавацца. А з праваслаўным прэсвітэрам табе нішто не будзе пагражаць.
Анея. Мяне ж заўсёды бараніў Ізяслаў.
Рагнеда. Ізяслаў на паляванні.
Анея. Дык вернецца!
Рагнеда. Ты слухайся мяне. Калі я кажу так, значыць, іначай зрабіць нельга. Забірай яе, нянька. Пераапранеш, затым звядзеш з прэсвітэрам. I каб нікому ні слова. (Да служанкі.) Ты таксама язык свой доўгі прыкусі на нейкі час, бо можаш…
Служанка. Слухаю, княгіня.
Рагнеда. А ты, Анея, даруй, што іначай не можам. Прэсвітэр будзе клапаціцца ў дарозе пра цябе. У Кіеве ён пакажа табе, дзе жывуць Ізяслававы браты і сёстры. Будзеш пакуль з імі жыць.
Анея плача.
Ну, дурніца, што ты?..
Анея (уголас). А мамулечка ж мая, а татулечка!..
Рагнеда. Сціхні!.. (Гладзіць дзяўчыну па галаве.) Бывай, Анея.
Нянька выводзіць Анею з пакоя.
(Да служанкі.) Ну, што маўчыш?
Служанка. Успомніла Кіеў. Раптам нагарнулася на сэрца. Захацелася туды. Вось ты, княгіня, пра дзяцей сваіх затрывожылася, а я бацькоў згадала.
Рагнеда. А я — Полацк. Хачу ў Полацк. I не маю дарогі туды. Нездарма ж князь Уладзімір пасяліў нас на краі бацькавай зямлі. Бацьку з маці забіў, а мяне з сынам пасяліў на краі зямлі.
Служанка. Анея ўбачыць Кіеў!.. Зайздрошчу ёй.
Рагнеда. Знайшла каму зайздросціць! Гэта калі яна дабярэцца туды, а так — бяглянка. Таксама ж бацькі застаюцца тут…
Праз расчыненае акно чуваць, як зноў пачынае падаваць голас ваўчыца. Рагнеда ўстае, падыходзіць да акна. Слухае.
(Да служанкі.) Ты можаш ісці. Але заначуй сёння блізка ад маёй спальні.
Служанка. Дабранач, княгіня.
Рагнеда. Але не засынай, пакуль не вернецца нянька. Няхай скажа, як у іх там. Прызнацца, я гэту Анею мела ўвесь час на прыкмеце для княжыча. Бо як жыццё далей пойдзе — успомніць пра яго бацька ці не. Ладна, ступай. Гэта не твая справа.
Служанка выходзіць. Княгіня ўсё яшчэ стаіць каля расчыненага акна. Чуваць, як ваўчыца то сціхне, то зноў завые…
(Уздыхае.) Ах ты, няшчасная!..
Вельмі здалёку прыходзіць з’явішча, бы насланнё… Спіць на ложку вялікі князь Уладзімір. Рагнеда ўстае з той жа пасцелі, бярэ прыхаваны нож, замахваецца ім на мужа. Але той прачынаецца, хутка адводзіць ад свайго горла нож. Крычыць — кліча ахоўніка-варага. Той становіцца ля дзвярэй. Уладзімір у споднім імкліва выходзіць. У княскую спальню тым часам забягае малы Ізяслаў. Маці шэпчацца з ім. Ізяслаў павісае на шыі маці. У гэты момант у спальню прыходзяць дзве жанчыны. Пачынаюць рыхтаваць Рагнеду да пакарання. Затым сюды ўваходзіць вялікі князь, з ім — Дабрыня і другія княскія людзі. I раптам паміж Рагнедай і гэтым натоўпам, загароджваючы вялікаму князю шлях да Рагнеды, становіцца Ізяслаў. Заступаючыся за маці, малы крычыць на бацьку, тупае малымі ножкамі. Здзіўлены, Уладзімір адхінаецца назад, адступае, а тады выходзіць з усёй світай са спальні. Ахоўнік-вараг таксама пакідае пакой, дзе адбывалася ў цяперашнім уяўленні Рагнеды маўклівая дзея. Пасля гэтага Рагнеда кідаецца да сына, абдымае яго і горка плача…
…Ноч. Лес. Ад вогнішча, якое палае паміж дрэў на паляне, лятуць іскры… Хрумстаюць у торбах авёс коні. Ля вогнішча сядзяць Ізяслаў і лоўчы. Трохі далей яшчэ — паляўнічыя.
Лоўчы. Княжыч, нарэшце ты хочаш даведацца праўду пра свайго дзеда Рагвалода, полацкага князя… Я ўсяго адзін раз бачыў яго. Другога твайго дзеда, Святаслава, якога забіў печанег Кура, не ведаў.
Ізяслаў. I гэта праўда, што з чэрапа майго дзеда печанегі зрабілі чашу, каб піць з яе віно?
Лоўчы. Так расказалі. Але я сюды, на Русь, прыйшоў ужо з тваім бацькам.
Iзяслаў. Адкуль?
Лоўчы. З-за мора. З варагаў. Адзін час бацька твой шукаў там паратунку ад свайго брата Яраполка.
Ізяслаў. У майго бацькі яшчэ быў адзін брат.
Лоўчы. Так, княжыў у зямлі драўлянай Алег Святаславіч.
Ізяслаў. А хто яго забіў? Штосьці маці мне блытана гаварыла.
Лоўчы. Я ж кажу, гэта не пры мне было. Але чуў, што нібыта яго спіхнулі з моста свае ж воіны, калі ўцякалі ад Яраполкавай дружыны.
Ізяслаў. Незайздросны лёс!.. Можа, на Святаслававых дзецях пракляцце ляжыць?!
Лоўчы. Так, быць князем у вашай зямлі нялёгка. Ну, а наконт пракляцця, дык… Ты папрасі, каб табе прыслалі з Кіева старыя кнігі, якія пісаны яшчэ пры тваёй прабабцы княгіні Вользе. Мне давялося бачыць іх у вялікага князя. Там пра ўсё напісана. Але ці поўная праўда ў іх, не скажу, бо я прыйшоў на Русь з тваім бацькам з-за паўночнага мора, ад скандынаваў. Няхай табе тыя кнігі нанова пісцы перапішуць. Адкуль пайшла чыя зямля і хто жыў у ёй, хто правіў ёй.