- Снег добры, але ж ён лёг на цёплую зямлю, няма марозу, каб вам не давялося, адтуль вяртаючыся, плысці па вадзе ў санках?
Пераканала: вырашылі не спяшацца. Бацька падкінуў Фердынанда на кані да ручая, а сам паехаў далей аглядаць палеткі пад ужо нібы зімовай коўдрай.
Снег сапраўды, як адчувала маці, не далежаў да вечара.
Надвор’е мянялася і кожны наступны дзень, але яго капрызы не расчароўвалі Фердынанда. Раней, бывала, у непагоду настрой да працы на пленэры знікаў, ахвота большая з’яўлялася зашыцца ў ціхім закутку з цікавай кнігай, а цяпер зноў ды зноў, абы не сыпала слата на голаў, ішоў да ручая. Зрабілася цікава лавіць і ў шары дзень рэдкі, хоць на імгненне, прамень цікавага святла, яго нечаканую плямку, згубіўшы, зноў чакаць, лавіць тое альбо іншае, найтонкія раптоўныя адценні трымаць у памяці, каб потым у майстэрні ўваскрашаць на палатне. Гэта было захапляльнае паляванне, як у паляўнічага на дзікага і хуткага, нібы маланка, звера.
Амаль не мяняючы месца, Фердынанд у экстазе палявання на святло піша "Ручай зімовы", "Ручай асенні", "Лясны ручай", проста "Ручай", і кожны пейзаж - у сваім настроі, тоне, каларыце.
Пра новае захапленне прызнаецца ў сшытку:
"... іду да ручая. З натуры цяпер, у кастрычніку, можна пісаць матыў вясновы, адпавядае каларыт, аднак, здаецца, урэшце рэшт карцінка або эцюд выльюцца ў матыў асенні".
Паляванне на імгненнае святло патрабуе ад мастака вострага вока, нават магчыма больш вострага, як у паляўнічага на звера або птушку. Гэтакае вока не даецца адразу і на ўсё жыццё ні прыродаю, ні акадэмічным дыпломам, яго трэба фарміраваць самому, вастрыць нястомнай назіральнасцю, жывучы ў прыродзе, якая нішто не паўтарае, у кожнай дробязі арыгінальная, нечаканая. Ён гэта зразумеў як абавязковае для сябе яшчэ вучнем Шышкіна і Куінджы, якія патрабавалі ад кожнага свайго вучня трэніраваць вока і памяць, але ў горадзе для пейзажыста гэтая навука заставалася навукай. Рэалізаваць яе ў працы мог цяпер, жывучы ў вёсцы, тут гэтага ад мастака патрабавалі сама прырода, праца ў прыродзе, бо тут і толькі тут не проста назіраў за асяроддзем, але зліваўся з ім духоўна, настроямі.
"Як у жніўні ўсе дрэвы адначасова пачалі жоўкнуць, гэтак цяпер, напрыканцы выключна прыгожай восені, калі нават алешавіны губляюць лісце, на іншых дрэвах яшчэ трымаецца жоўтая лістота. Адсюль рэдкая колькасць каляровых сакавітых плямаў. Як усялякія згукі, шэпты, шапаценні найлепш праслухоўваюцца ўначы, гэтак усе таны абвастраюцца, мацнеюць, згушчаюцца, аглушаюць чалавека ў дзень пануры, цёмны, маркотны. Цёмныя лясы, чырвоныя, фіялетавыя, сінія, густа-жоўтыя бярозы, цяжкая фіялетава-карычневая зямля, рунь рэдкай зеляніны - усё гэта нібы ігра на арганах з выцягнутымі рэгістрамі. Чалавек чуе, як яна набліжаецца, грукоча аб скляпенне, вяртаецца, чалавек слухае, адчувае, агаломшаны, як гэтыя згукі з усіх бакоў апаноўваюць яго..."
Цяпер у сваіх назіраннях і захапленнях мастак не толькі назіральнік, тым больш не фіксатар, не капііст прыроды, нават і самых дасканалых яе красак і настрояў, ад яго вока і адчуванняў не хаваецца глыбока ўнутраная энергія прыроды, яе найтанчэйшая музыка і пастаянны, нават уначы, рух. Ён адчувае сябе натуральным працягам гэтай энергіі і гэтага руху. Адчувае, як ніколі раней не адчуваў, што ён - сама прырода.
Усё гэта, і нават думкі пра гэта не проста хвалююць, але і заклапочваюць, бо патрабуюць яшчэ не заўсёды ясных крокаў і вынікаў у працы. Насіць гэта ў сабе і радасна, і нялёгка. Ён прызнаецца маці:
- Калі малюю, мне часам здаецца, што прырода ўзносіцца з-пад маіх рук...
У гэтую хвіліну яна глядзела на яго як на дзіця, паўнюткае самім ім не спазнанай чысцінёй. Сказала:
- Я заўважаю, што ты вярнуўся з падарожжа па Еўропе іншым, як быў раней, і ў працы іншым, і ў сваіх настроях, думках.
- Магчыма, што гэта так, але...
- Ты мне казаў, што не зусім задаволены, што там табе не ўдалося напісаць штосьці выдатнае, тое, на што спадзяваўся?
- Так, мама. Там сумна мне было пісаць. Там каларыт стабільны, працуеш над эцюдам - тон, колеры, адценні хутка, як у нас, не мяняюцца. Там лёгка працаваць вучню, маладому мастаку, а я ўжо не вучань, не пачатковец у мастацтве, мне цікава пісаць прыроду, якая не адразу адкрываецца, гуляе са мною ў хованкі, вымагае ад мяне і вытрымкі, і рэакцыі на кожны яе рух, на кожнае адценне колеру, яе імгненныя праявы не губляць у праявах іншых, менш цікавых, імгненна заўважаць патрэбнае і зберагаць у сваіх эмоцыях. Усё павінна быць напагатове: вока, слых, нервы, думка. Тут, у сваёй прыродзе, калі пішу, я загараюся, жыву.