Yeddi gözəl [Семь красавиц]

Tutdu tellərini çəng tutar kimi,
Basdı sinəsinə şirin bar kimi.
Bir öpdu, on öpdü, yenə işlədi,
Sordu şəkərləri, qəndi dişlədi.
Ürəyi oynadı yerində, bu hal
Verdi sevişməyə özgə bir calal.
Xacə istədi ki, qalxıb, nagəhan
Götürsün möhürü abi-həyatdan.
Qara şir yürüdü, cumdu marala,
Zorla istədi ki, altına ala.
Dözmədi bu zaman eyvan, söküldü,
Kərpic-kərpic üstdən uçdu töküldü.
Bilir bu hikməti hər arif kişi,
Pis nəticə verməz yaxşının işi.
Qurtarıb xətərdən, batmadan qana
Atıldı hövlnak hərə bir yana.
Görməsinlər deyə yoldan aşdılar,
Haman imarətdən uzaqlaşdılar.
Alıb dərd yükünü xacə gəlincə,
Getdi qəm yeməyə, çəkildi küncə.
Kəniz gəlib tapdı yoldaşlarını,
Çatdı qəmli kimi öz qaşlarını.
Çəng alıb əlinə o dilbər pəri,
Söylədi çəkdiyi əziyyətləri.
Yayıldı çəng səsi, düşdü hər yana,
Nalə aşiqləri etdi divana.
Dedi: – Mənim çalğım gərək car olsun,
Eşqin xəstəsinə salamlar olsun.
Aşiqlər mənimtək hey xəstə gərək,
Sağlam ikən canı şikəstə gərək.
Eşqi nə vaxtadək saxlayım nihan,
Car çəkirəm: mənəm aşiqi-dövran.
Eşqin sərxoşuyam, yox ixtiyarım,
Əlimdən alınmış səbrim, qərarım.
Əgər ki, aşiqin nəsibi ahdır,
Tövbə eşq əhlinə böyük günahdır.
Eşq tövbə ilə aşina deyil,
Tövbə eşq əhlinə heç rəva deyil,
Aşiq yar yolunda versin can gərək,
Qorxusu olmasın qılıncdan gərək.
Elə ki dürr səpdi ləldən çəngi,
Halını bildirdi o xoş ahəngi.
O qoşa gözəllər əhli-haldılar,
Çalğıdan zövq alıb, fikrə daldılar.
Dedilər ki: "O cüt çırağa, demək,
Zərərlər yetirib sərt əsən külək".
Gəzdilər Yusifi, çıxmışdı yoxa,
Tapıb ətəkləyib misli-Züleyxa,
Soruşdular işin həqiqətini,
Xacə nəql eylədi fəlakətini.
Halına acıyan bu cüt aypara
İşinə axtardı onun bir çara.
Dedilər: "Bu gecə bağda qalarıq,
Sənin məsələnlə məşğul olarıq.
Vermərik bu gecə yol bəhanəyə,
Qoymarıq bir nəfər getsin xanəyə.
Girər ağuşuna o gözəl hilal,
Bu axşam kamını ondan istə, al.
Yırtar pərdələri işıqlı gündüz,
Gecə pərdə tutar hər zaman, bu düz!"
Onlar sözlərini deyib getdilər,
Qoşulub qızlara söhbət etdilər.
Qara səmur ilə qaranlıq gecə
Burtas pərdəsini örtdü gizlicə.[276]
Günəşin bir mıxlı qılıncı söndü,
Min mıxlı zirehə gecə büründü.[277]
Xacənin yanına salıb pərdəni,
Sənəmlər tutdular öz sözlərini.
Gözəl, parlaq günəş yetişdi aya,
Qəlbi yanğılı sərv çatdı bol suya.
Bir xəlvət yer ola, bir də nazlı yar,
Söylə, belə yerdə kimdə səbr olar?
Xacənin qızışdı yeddi əndamı,[278]
Coşub arzuladı bu zaman kamı.
Heç kəsi etmədim sözümdən agah,
Bir sənə deyirəm, şahiddir Allah,
O, dürrü ləl ilə deşmək istədi;
– Tuğumuz tağ ilə birləşsin, – dedi.
Ağacda vəhşi bir pişik bu zaman,
Yuvada bir quşu görcək, nagəhan
Atıldı üstünə, yıxıldı yerə,
Dəydi bundan zərər sevgililərə.
Çulğadı onları vahimə, heybət,
Könüldə həyəcan, ayaqda sürət.
Ayrıldılar belə, yetişməmiş kam,
Çiy oldu gör necə bişmiş bir təam.
Gözəllər yanına gözəl gedincə,
Aldı çəng qucağa o yarı gecə.
Çalaraq oxudu, oldu bağrı qan:
"Bahar yetişincə açar ərğəvan.
Xiyabanlar boyu sərv oldu bülənd,
Açdı hoqqasını, güllər saçdı qənd.
Qondu şax budağa sapsarı bülbül,
Dedi: – Gendir keyfin bazarı – bülbül!
Süpürüb, suladı bağban o bağı,
Şah gördü ki, gəlib nəşənin çağı.
Şərab qədəhini əlinə aldı,
Bir daş həmən camı sındırdı, saldı.
Varımı-yoxumu, ey qarət edən,
Sənsiz neyləyirəm bu dünyanı mən.
Əgər ki yanında xəcalətim var,
Könül arzulayar, səni axtarar".
Duyub sirdaşları xoş avazını,
Bildilər qəlbinin gizli razını.
Ürəyi dərdlənir, bunu sezdilər,
Gedib o xacəni yenə gəzdilər.
Xacə elə bil ki, yağ oğurlayıb,
Gizlənib düşünür: ayıbdır, ayıb.
Şümşad ilə söyüd, sərv, çəng, qovaq
Altındakı arxda tapmışdı sığnaq.
Heyrətlər edirdi, nədir bu kələk?
Açmışdı süsəni xeyritək çiçək.[279]
Onlar soruşdular, xacə inlədi,
Dil açdı, gözəllər baxıb dinlədi.
O sirrə məhrəmlər, dərdə yananlar
Dedilər: – Qovuşsun gərək cananlar.
Dönüb yol açdılar, iş görüb belə,
Yetirdilər həmən gülabı gülə.
Xacənin əlindən yapışan gəldi,
O mehriban üçün mehriban gəldi.
Xacə uzadaraq yara atdı əl,
Dedi: "Layiq yerə gedək, ay gözəl".
Bir ağac var idi, taxt qursun, deyə,
Qalxmışdı şaxları möhtəşəm göyə.
O şahlıq taxtının altına yetdi,
Burada əliylə bir yer düzəltdi.
Sənəmi mehr ilə çəkdi qarşıya,
Bağrında yer verdi o gözəl aya.
Nazənin yerişli sərvi-xuraman
Samani xalıda yasəməndi san.[280]
Qıza meyl etdikcə könlü oldu şən,
Sərv ilə çiçəkdi belə birləşən.
Xacə qucaqladı ayı, əlbəəl
Ayaq gücdən düşdü, işə girdi əl.
Xanalar alırdı xacənin daşı,
Yol tapa bilmədi qaçsın yoldaşı.
Qələnin düşüncə xacə qəsdinə
İstədi su tökə odun üstünə.
Demə, çöl siçanı baxıb uzaqdan,
Neçə kudu görmüş asılı tağdan.
Qalxdı, qanadlandı quş kimi yerdən,
Dişlədi kudunun bəndini birdən
Hər kudu təbilə döndü, sürüşdü,
Sapından üzülüb torpağa düşdü.
Səsləndi kudular, səs getdi mil-mil,
Elə bil köçməyə çalındı təbil.
Büründü səslərə hər tərəf, hər yan,
Aslan pəncəsindən qurtardı ceyran.
Xacə elə bildi, gəlir təlaşla,
Darğa nağarayla, möhtəsib daşla,[281]
Qoydu başmağını, düzəldi yola,
Qaçdı çevrilərək baxmayıb dala.
Min qorxuyla pəri yenə düzəldi,
Gözəl dostlarının yanına gəldi.
İlkin nəfəs dərdi, o dilbər gözəl,
Sonra pərdə açdı, atdı çəngə əl.
Dedi ki: "Aşiqlər deyər, bir kərə
Yar gəlmiş baş çəkə incə dilbərə.
Görüncə gözəli aşiq uzaqdan,
İstəmiş barını dərsin budaqdan.

276

Burtas – rus düzəngahlarında yaşayan məşhur türk qəbilələrindən biri olmuşdur. Onlar əsasən ovçuluq və heyvandarlıqla məşğul olmuşlar. Nizaminin vaxtında xəzi Azərbaycan bazarlarına əsasən burtaslar və ruslar gətirərmişlər. Burtasların yorğanları parlaq ağ qaqum və dələ dərisindən olduğu üçun gündüzün işığını şair onunla müqayisə edir.

277

Günəşin bir dəstəli qılıncı – şüası itəndən sonra gecənin zirehi, yəni göy min mıxla, yəni ulduzla doldu.

278

Yeddi əndam – baş, sinə, iki əl, iki ayaq və qarın nəzərdə tutulur.

279

Onun süsəni – ağ sifəti xeyri gülü kimi saralmışdı.

280

Samanilər – Orta Asiyada, Xorasanda və İranın bir hissəsində hökmranlıq etmiş (874-999) hökmdarlar sülaləsi. Onların saraylarındakı xalça və gəbələr öz naxış və qeyri-adi gözəllikləri ilə məşhur idi. Bağdakı gülzarı şair samanilərin həmin məşhur xalçalarına bənzətmişdir.

281

Möhtəsib – şəriətin qanunlarının həyata keçirilməsinə nəzarət edən məmur.