Пакуль дайшлі да вёскі, зусім сцямнела. На небе ярка, мусіць, на пагоду, гарэлі зоркі. Кволая стужка вячэрняй зары ўсё яшчэ трымцела на захадзе, і неба там выдавала фіялетавым. Ад Расянкі цягнула халаднаватай вільгаццю, якая пасля спякотнага дня прыемна лашчыла разамлелае цела. Увачавідкі прыбаўлялася сілы, а непрыемныя думкі паступова адступалі, даючы дарогу рамантычным марам. Я ўяўляў, як гэты самы Сцяпан Макуха, і Цопа, і Хведар, што прывыклі, нічога не робячы, добра жыць, цяпер возьмуцца за розум. Я ўяўляў перайначаных людзей, сумленных, шчырых і прэцавітых, якія дружна ідуць на работу. Так павінна быць! Няўжо не абрыдла людзям цягнуцца ў хвасце, хітрыць, абдурваць сваіх суседзяў. Усё вельмі проста: разам можна рашуча ўзняць гаспадарку, пачаць жыць па-чалавечаму.
Я марыў, і мары заносілі мяне далёка. А Сцяпан Макуха, як знарок, пастараўся вярнуць мяне назад, туды, адкуль я хацеў вырвацца.
— Што я цябе, Канстанцінавіч, папрашу. Дай ты мне, слухай сюды, машыну на ноч. Зяць, слухай сюды, лесу выпісаў, дык трэба прывезці. Днём машына занятая, дык я ўночы прывязу.
— Не, дзядзька, не прасіце,— набраўшыся храбрасці, адмовіў я.— Ніякі вы лес не выпісвалі. Ды і непатрэбны ён вам.
I тут ужо Сцяпан Макуха не сцярпеў.
— Шчанё, недаростак! Што ты ў жызні, слухай сюды, разумееш? Думаеш, на нашых плячах у начальства выб’ешся? Пачакай яшчэ. I на цябе ўправу знойдзем. Хочаце з Загурскім пад сябе ўвесь калгас падмяць. Не выйдзе, слухай сюды. I без тваёй машыны абыдземся.
Ён пайшоў, нешта гаворачы сабе пад нос. Мабыць лаяўся. I мне было няёмка. Можа няхай бы ўзяў машыну? Хіба я адзін устаю супраць такіх, як Сцяпан Макуха?
Потым я ўзлаваўся на сябе. «Якога ліха не ўстаю? Хіба я адзін? А тыя людзі, што кожны дзень ходзяць на работу, стараюцца хутчэй кончыць сяўбу? Колькі тых гультаёў у калгасе, добрых жа людзей у сто разоў больш. Дык чаго ж паддавацца? Трэба быць рашучым, непрымірымым да зладзеяў. Тады яны прыціхнуць».
Не ведаю чаму, але пра сваю размову з Макухам і пра сварку ўдзень я не расказаў Загурскаму. Мне хацелася аднаму, без старонняй дапамогі, навесці парадак у брыгадзе. Мабыць, гэтую маю слабінку адчувалі такія, як Хведар, Сцяпан Макуха і іх сябрукі. Яны ўсяляк стараліся насаліць мне.
Я адчуваў сябе, як на вулкане. Дзіўнае гэта было адчуванне. Мяне захапляла непрыкметная воку, але ўпартая барацьба. Яна радавала, прыводзіла ў захапленне, і ў той жа час я разумеў, што павінна нешта здарыцца, можа нават непрыемнае, пасля чаго дабро пераможа зло.
Неяк Загурскі сказаў мне: «Няхай Камарык прыедзе ў кантору, новыя скаты атрымалі». Я ўзрадаваўся, бо цяпер не трэба баяцца, што машына зусім стане.
Увечары Хведар прыгнаў машыну. Мы дамовіліся, што назаўтра раніцай паедзем па мінеральныя ўгнаенні, Але раніцай Хведара на калгасным двары не было. Ён знік, як да гэтага часта з ім бывала. Вярнуўся ён пасля снядання. Трэба было хутчэй ехаць у горад, таму я не вельмі прыглядаўся да машыны.
Дні праз два Данілава Шура запыталася у мяне:
— Кажуць, што Хведар памяняў новыя колы на старыя.
Я не хацеў верыць. Хведар, калі я запытаўся ў яго, пачаў лаяцца. Аднак пярэднія колы і сапраўды былі заменены. Я прыгразіў Хведару, што калі колы не будуць вернуты, дык перадам справу ў суд.
— Ну і перадавай,— агрызнуўся Хведар.
— Перадам, можаш верыць,— сказаў я, і мы разышліся.
Раніцай я прачнуўся ад прыглушаных галасоў. У нашай хаце сядзела Восіпіха, ліла ў тры ручаі слёзы.
— А мая ты сястрычка, а мая ты родненькая! Засудзяць жа яго, дурня, што ж я тады рабіць буду? Няўжо ж вы з сынам мяне не пашкадуеце. Не за яго прашу, за сябе…
Яна плакала доўга. Я, не вытрымаўшы назойлівага галашэння, уцёк з хаты. Але Восіпіха дачакалася мяне. Цяпер яны дзейнічалі заадно з маці: угаворвалі абедзве, каб я не аддаваў Хведара пад суд. Урэшце, я згадзіўся.
— Ну і добра. Чаго ты, дурны, лезеш? — сказала мне маці, калі Восіпіха пайшла.— 3 гэтымі Камарыкамі лепей не звязвайся. Яны на ўсё здольны. Ты іх лепей за сто вёрст абыдзі!..
А назаўтра, калі ўсё было ўладжана і ў Хведара толькі адабралі машыну, я забег у бальніцу праведаць Данілу. Ён сурова пазіраў з-пад ссунутых броваў, ківаў галавой.
— От жа чалавек наш… Яму шкоду робяць, а ён усё даруе. Такіх, як Хведар, дня ў вёсцы нельга трымаць.
Я збянтэжыўся. Праўда, чаму я паслухаў Восіпіху, а не сваё сумленне?
МАЛАКО ЧАЛАВЕЧАЙ ДАБРАТЫ
заканчэнне, напісанае Фрузай Салей
Я пазнаёмілася з ім на першым часе маёй работы ў калгасе. Было гэта ўвечары. Я сядзела ў бібліятэцы адна, чытала нейкую кнігу, здаецца, «Месяц і грош» Маэма. Мне было крыху маркотна, напэўна таму, што са старонак кнігі паўставала даволі сумная гісторыя таленавітага чалавека. Чамусьці я чакала, што вось-вось, праз якую хвіліну, у бібліятэку павінен хтосьці зайсці. Гэты хтосьці будзе такі ж, як герой кнігі: чалавек незвычайных здольнасцей і такога ж незвычайнага характару.