3 паўвярсты за вёскай лес справа кончыўся. Пачаўся луг, зарослы кустамі вербалозу і алешніку.
«Тут недзе павінна быць паваротка»,— прыпамінаючы размову з Донісам Дракам, падумаў падарожны. Вось яна! Вытаптаная сцяжынка збочвала ў кусты. Чалавек спыніўся, а потым смела рушыў на сцежку... Праз якую вярсту ён адчуў, што з правага боку павеяла прахалодай: там недзе Нёман! Значыцца, ідзе правільна: Мікалаеўшчына на беразе ракі. Неўзаметку кусты перайшлі ў дробналессе, а потым сцяжынку абступілі бярозы і старыя дубы.
Мужчына ішоў, высвістваючы нейкую мелодыю, пакуль сцяжынка не прывяла да балотнага ручайка. Берагі ручайка, які пабліскваў між кустоў, былі багністыя, ногі правальваліся ў гразь. Чалавек паспрабаваў абысці ручаёк, але набраў у чаравікі вады і пачаў разувацца. Вада была сцюдзёная, і прыемны халадок асвяжыў ногі.
«3 крынічкі цячэ»,— падумаў падарожны і пайшоў далей басанож. Мяккая вільготная сцяжынка вывела на грудок, укрыты верасам. Пад ногі пачалі трапляць сухое голле, хваёвыя шышкі. Чалавек прысеў на пянёк і абуўся.
Далёка ў лесе крычала, аж заходзілася сава. Пошчак ад яе крыку доўга разлягаўся ў паветры.
Чалавек закурыў, глянуў на гадзіннік і рушыў далей. На скрыжаванні дарог пастаяў у роздуме і звярнуў направа. Ішоў доўга, пакуль не скончылася сцежка. Куды ж цяпер? Чалавек спыніўся і прыслухаўся. Спакойна і аднастайна шумелі дрэвы, недзе справа крычалі качкі, падаваў голас бекас. 3 таго боку пацягнула вільгаццю. Відаць, блізка Нёман. Раптам у вячэрняй цішы пачулася песня, звонкія дзявочыя галасы выводзілі:
Маладая дзеванька свае мамачкі просіць:
— Мамачка мая родная, едзь у лужочак,
Па калінку ды па калінавы цвяточак,
Мне, маладзенькай, на вяночак!..
Чалавек радасна рушыў напрасткі ў той бок, дзе гучала песня. Прайшоў крыху, і дарогу яму перагарадзіла балота. Ён спыніўся і прыслухаўся. Да дзявочых галасоў далучаліся хлапечыя:
Мамачка пад’язджае —
Каліначка адцвітае.
Мамачка бліжай, бліжай —
Каліначка вышай, вышай.
Прыйшлося ўзяць улева. Раптам хвоі спынілі сваю гамонку над галавой. Лес скончыўся і перайшоў у ядлоўцавы пералесак. Праз некалькі хвілін чалавек выйшаў на пясчаны ўзгорак і ўбачыў на шырокім лузе вогнішча начлежнікаў. Далёка наперадзе бліснулі рэдкія цьмяныя агеньчыкі. Вёска!
Чалавек прыбавіў кроку і пайшоў пагоркам туды, дзе на зорным небасхіле вырысоўваліся сілуэты будынкаў. Калі ж спусціўся з узгорка, дык зусім блізенька ўбачыў Нёман і непадалёку адзінокі хутар — прысадзістую хату на дзве палавіны, хляўчук і гумно.
*
У сенцах гарэла газоўка. Цьмяны водбліск праз расчыненыя дзверы падаў на ганак і падворак. Ганна перамывала ў ночвах бульбу, а дзядзька Антось збіраўся класціся спаць, калі на ганку пачуліся крокі і нехта прамовіў:
— Добры вечар у хату!
— Добры вечар!
— Ці не тут часам жыве Міцкевіч?
— А які, паночак, вам трэба? — запытаўся дзядзька Антось.— У нас у сяле Міцкевічаў многа...
— Канстанцін Міцкевіч мне трэба. Якуб Колас,— з усмешкай дадаў падарожны чалавек.
— Тут, тут,— адказаў дзядзька, здагадваючыся, што прыехаў нейкі Кастусёў знаёмы.
— Тады мне пашанцавала,— зноў усміхнуўся чалавек і, паставіўшы сакваяж, падаў дзядзьку руку.— Будзем знаёмы, Іван Луцэвіч — Янка Купала...
— Янка Купала?! — радасна ўсклікнуў дзядзька Антось.— Няўжо? О, які дарагі госць!
— Як Косцік узрадуецца! — прамовіла маці.— Заходзьце, калі ласка, у хату! Косціка якраз няма дома, пайшоў у сяло. Зараз мы яго паклічам...
Антось запаліў на кухні лямпу і запрасіў госця:
— Праходзьце далей! Будзьце як дома...
Ганна ў гэты чае наказвала дачцы:
— Маня, схадзі пазаві Кастуся. Ён недзе ў Мілюка або Яські Базылёвага, скажы, што прыехаў Янка Купала. Толькі хуценька, мая галубка!..
Выправіўшы дзяўчыну, маці пачала завіхацца ля печы.
— Цётачка, а нашто такая турбацыя? — запытаў Купала.
— Гэта ж такі неспадзяваны і жаданы госць,— весела адказала Ганна.— Скажыце мне, Яначка, як гэта вы патрапілі так позна? Падвёз вас хто?
— Мне Кастусь пісаў, што Мікалаеўшчына стаіць на Нёмане, а ваша хата з краю вёскі. Ну, я і пайшоў пехатою,— пачаў Янка расказваць, як ён ішоў адзін незнаёмай дарогай, пераходзіў ручаёк, блукаў у лесе.— Некалі мы жылі ў Прудзішчы і Селішчы, гэта за Лагойскам. Там наўкол лясы і лясы...
Слова за слова, і гаворка пайшла пра тутэйшыя радзівілаўскія лясы, пра Нёман, пра жыццё-быццё мікалаеўцаў.