— Я й кажу, свацейка, — гаворыць Прузыня, — тае ночы, намятаеш: пасля пажару, нешта над свет… Я ўжо прачнулася, да печы, а тут гвалт на дварэ, тарарам — то баба, то дзіцячы голас. Я гэта спадніцу на сябе ды ў сені. Чую — валтузяцца на вашым падворку. Ён усё: «Ціха ты! Злезеш?», а яна: «Забівае, гвалт!» А Макар Забабулаў — бу, бу, бу — ваўкалак гэты: «Заткні ты ёй горла, Гарасім!..»
Ляжу я на печы ды думаю: «Глядзі ты, Проська, бачыла!» Бо i праўда. Тата хацеў тады дзядзьку Макару па дрэва ехаць, а мачаха яму яшчэ вечарам кажа: «Не паедзеш, кабыла мая, пасажная». Тата хацеў раненька, да свету яшчэ, цішком уцячы, запрог ужо нават, а мачаха выскачыла ў адной кашулі, села на зямлі, ногі ў спіцы i гвалт! Я таксама на двор, таксама ў адной кашулі. Мачаха кажа: «Крычы, Косцік, гвалт, маму рэжуць!» А мне што? Я: «Па-жар!», на ўсё горла. Дзядзька ж мне пугаю па галышах як цяў — ажно закруцілася! Мачаха — да яго i, эх, шчапіліся! Яна думала — гэтак, як з татам, ды Макар нябось пугаю чосу як даў!.. А тата скача вакол ды ўсё: «Макар, Макар, давольна!» Дурань тата! Я б тады па кабыле ды драла, нябось не дагнала б! А то яна яму тады яшчэ юшку спусціла, i кабылы не дала, i тры дні ў печы не паліла.
А бабы ўсё сваё.
— I ліха ж яго, мілая, ведае, — кажа нашая баба, — каму як каму, а мне дык заўсёды найгорш! Пагрызуцца, дык ён тады ўжо сэплі папусціць ды да мяне: «Ма-ма-ша…» То не спяць разам па сварцы, яна яго да сябе ні ў зуб, а то дык… Хай ужо бог даруе святым чацвяргом…
Натапырыў я вушы… Шэпчуцца… Прышапетваюць толькі… Нічога не разбярэш… А потым зноў мацней.
— Я й кажу, свацейка, молса, каб ёй бог дзеткі даваў, мо б яна i асталявалася, спакоілася б. А то што ж, яна баба, як звер, а дзяцей i няма.
— A маўчы, мілая, маўчы, — шэпча баба. — Быў бы ў яе што гадок, то й ядок, але ж, сама здарова ведаеш, мода цяпер завялася…
Зноў прышапетваюць, заразы… Зноў мацней:
— Я й кажу, свацейка, — Мартосіна нявестка, кажуць, «хлеба гарачага ўсмак пад'ела i праз ноч сама гатова». Ім здаецца, што людзі дурныя…
— Каб ix, мілая, распёрла, як яны да такога гарачага хлеба падкія! Маю раз добра-такі скурчыла, хадзіла крукам. Запрог кабылу ды да дохтара…
Тут ужо я не вытрымаў;
— Яна мне казала тады, што павалілася ды разбіла калена.
— Ах, мае! — перапалохалася баба. — Гэта ж ты, бімбус, не спіш?.. А каб цябе, як ты прытаіўся!
А я з печы:
— Ага, раскажу! Усё раскажу! I мачасе i тату!
Давай яна мяне прасіць, давай малёкаць. «А Косцік, a залаценькі, a ўнучак, a дзіцятка…» А я ўсё падманьваюся.
Пасля Прузыня дахаты найшла. Сядзіць сабе адна наша баба, тоўхае ў кудзелю, прадзе. Шчапіла губы, злосная, маўчыць. А мне цёпленька, цёпленька!.. Палажыў я сабе на жывот ката, той лапкі пад сябе, мурр-мурр — мурлыкае.
— Баба, — кажу я потым. — Бабка! Хочаш, каб не сказаў?
Маўчыць.
— Бабачка, галубачка, баразёначкі на твары, золатка мае старэнькае, хочаш, каб не сказаў? Раскажы казку. Хоць адну, хоць кароценькую. Дальбог, тады — нікому.
I ўпрасіў-такі.
— От хіба казкі захацеў, навабранец! Пачакай, кончу ручайку.
Дапрала — шарэць начало. Узлезла да мяне на печ, прыкукобілася каля коміна i пачала:
— Жыў сабе, быў сабе муж Хама i жонка Хіма-гультайка. Пойдзе яна жаць, ляжа ў жыце i спіць, як мядзведзь…
— Якраз як наша мачаха.
— От ты лепш маўчы ды слухай!
— Што маўчы! Я ж сам чуў, як Вяроўчын Паўлюк расказваў мужчынам пра нашу мачаху, што яна пойдзе лён палоць, з'есць кілю сала з хлебам, вьш'е збанок кіслага малака, выцягнецца ў ільне i тады ў яе сорак пяць градусаў гарачкі.
— Якое гарачкі, жаба ты! Людзі — божыя сабакі! Нябожчык твой дзед сорак адзін градус меў, дый то жыўцом згарэў, царства нябеснае…
— Наша нябось не згарэла б!
— Слухай вось лепш. Раз пайшла Хіма жыта жаць і, жнучы, святую багародзіцу сасніла. А як прысела на сноп супачыць — заснула i праспала да поўначы. Прачнулася — ах мае! — ды дахаты. Стук-стук, то ў шыбу, то ў дзверы. А Хама замкнуўся i ні шчабоўкне. «Хама, адчыні!» — «А хто ты?» — «Я твая жонка, Хіма». — «Лжэш, падла, мая Хіма тут!» I пытаецца сам сябе: «Хіма, ты тут?» — «Тут», — адказвае сам сабе. «Тут мая Хіма, тут!» Раз, другі, трэці. Пасля думае Хіма: «Ці ліха, можа, я не туды трапіла? Нашая хата сёмая з краю». Пайшла з канца вёскі, лічыла-лічыла, усе сабакі разбрахаліся. Далічылася: іхняя хата. Стукае-стукае, а Хама тое самае ёй: «Тут мая Хіма, тут». На світанні ўжо ўпусціў яе Хама. Даў у каршэнь i кажа: «Палі ў печы, завала ты горкая, i галаву праспіш!» З таго часу Хіма не засынае ў полі. I ўсё.