Вось таму рэлігійны чалавек лічыць абразай Бога ўрачыстае закліканьне Яго дзеля пацьверджаньня таго, што і без прысягі выклікае маральны сумнеў. Прыгадаем адзін эпізод з часу ІІ-й сусьветнай вайны. Малады аўстрыйскі селянін Франц Егэрштатэр адмовіўся прынесьці прысягу. „Не магу прымірыць сваё сумленьне з барацьбой за фюрэра, — патлумачыў ён, — не магу прынесьці прысягі, якая зьвяжа мяне з урадам, што вядзе несправядлівую вайну”. Суд ня ўлічыў, што Егэрштатэр быў бацькам траіх малалетніх дзяцей, і прысудзіў яго на сьмерць. Прыгавор быў выкананы. Зараз ягонае імя згадваецца нароўні з пакутнікамі.
Варта прыгадаць яшчэ іншых пакутнікаў, якія пад пагрозай катаваньняў і сьмерці не хацелі даваць абяцаньняў, што адыдуць ад Хрыста. Яны нават не спрабавалі выкручвацца тым, што дадзеныя пад прымусам абяцаньні — несапраўдныя. Яны проста ведалі, што да нягодных рэчаў нельга абавязвацца нават пад прымусам.
Як-жа аднак павесьці сябе ў выпадку, калі бясконца ад нас патрабуюць мноства дэклярацыяў і абавязацельстваў? Нават калі аддаем у хімічную пральню касьцюм, ад нас патрабуюць згоды на тое, што могуць быць пашкоджаны гузікі. Касьцюм пераважна вяртаецца бяз шкодаў, але пральня з дапамогай нашага подпісу здымае зь сябе адказнасьць за магчымыя шкоды. Здаецца, падобная маладушнасьць і жаданьне перакінуць адказнасьць на іншых зьяўляецца прычынай шматлікіх дэклярацыяў. Калі здарыцца, што прапанаваны для подпісу тэкст выклікае супраціў сумленьня, ня трэба яго падпісваць. Нават калі-б гэта быў уяўны акт, зь якога ніхто нас ня будзе разьлічваць, нават калі-б адмова магла стварыць праблемы.
Што тычыцца іншых дэклярацыяў, дык у прынцыпе можна іх даваць. Трэба аднак разьмяжоўваць іх на тыя, якія згодны са здаровым сэнсам, і якія пярэчаць яму. Ад гэтых апошніх трэба па меры магчымасьці адмаўляцца.
Чаго мы павінны саромецца?
(Саф. 3, 5; Эф. 5, 10-14)
„Беззаконьнік ня ведае сораму”, — пісаў прарок Сафонія. Евангельскі няправедны судзьдзя самакрытычна прызнаў, што „я Бога не баюся і людзей не саромлюся” (Лук. 18, 4). На жаль, такіх людзей, хаця яны самі да гэтага не прызнаюцца — шмат і таму пытаньне сораму заслугоўвае на ўвагу.
Гэта складанае пытаньне. Бывае фальшывы сорам, ханжаства, бессаромнасьць. Неаднойчы саромеемся перад іншымі, а часам самі перад сабою і Богам. Усё гэта адносна лёгка можна ўпарадкаваць, калі ўсьведамім сабе асноўны сэнс пачуцьця сораму. Мы саромеемся ўсяго, што аб’ектыўна, у вачах іншага чалавека або нашых уласных зьмяншае нашу каштоўнасьць або годнасьць, усё, што робіць нас сьмешнымі або нягоднымі павагі. Мы саромеемся нават рэчаў маральна нейтральных, напрыклад, гаспадыня саромеецца з прычыны перасоленага супу, або нехта саромееца адтапыраных вушэй. Мы спрабуем прыхаваць фізіялягічныя мінусы свайго выгляду і экспанаваць тое, што ставіць нас у больш прывабным сьвятле.
Аднак маральна нейтральных рэчаў амаль не саромеемся перад сваімі блізкімі. Перад жонкай, маці або дзіцём не саромеемся, што не пабрыліся, што ў нас ня мытыя валасы.
Сорам павінен нас бараніць перад учынкамі і паводзінамі маральна заганнымі. Чаму аднак неаднойчы меншае зло больш нас сароміць, чымсьці непараўнальна большае? Нехта саромеецца свайго выгляду, на які і так ня мае ўплыву, але ня сорамна яму жорстка змагацца за сваё, не зважаючы не чужую крыўду. Нехта схаваўся-б пад замлю, калі-б яго злавілі на крадзяжы яблыка з чужога саду, але не саромееца пакінуць жонку з малалетнімі дзеткамі. Яшчэ іншы саромееца — і правільна — сядзець у аўтобусе, калі побач стаіць бабуля, але ня сорамна сваю ўласную маці адаслаць у прытулак для састарэлых. Як вытлумачыць гэтую дыспрапорцыю паміж сорамам і аб’ектыўнай прычынай дзеля яго?
Бессаромнасьць заключаецца менавіта ў тым, што чалавек не саромеецца таго, чаго павінен саромецца. Яна бярэцца адтуль, што чалавек страціў пачуцьцё сваёй годнасьці: ня ўмее саромецца сваіх паводзінаў ні перад сабою, ні перад Богам. Саромеецца ён яшчэ толькі людзей, але толькі таго, чаго не ўдаецца прыхаваць і што людзі лічаць заганным. Навошта маю саромецца жорсткіх метадаў на шляху кар’еры, калі, дасягнуўшы посьпеху, мне не пагражае пагарда, але хутчэй за ўсё стану аб’ектам зайздрасьці і захапленьня? Чаго саромееца, калі пакіну жонку і дзяцей, калі гэта не падабаецца толькі людзям, на якіх мне не залежыць?
Адсюль бачна, што ўменьне саромецца зьяўляецца здольнасьцю, якая, як кожны іншы дар, патрабуе працы. Паколькі сутнасьць нашай годнасьці ў нас саміх, а не ў вачах іншых людзей, таму і першасны павінен быць сорам перад самім сабой і Богам. Сорам перад людзьмі павінен стаяць на другім месцы, як дапаможны бар’ер перад злом, якое можам зьдзейсьніць.