Паплавок, да якога прыляпілася абсушыцца сіняя тоненькая страказа, не варушыўся. Дзіўна, але і не хацелася, каб ён раптам заварушыўся, не хацелася, каб штосьці — нават такое жаданае кожным рыбаловам імгненне, як нырок паплаўка — парушылі гэты лены настрой, гэтую ілюзію зліцця з прыродаю. Міжволі паверыш, што час, праведзены з вудаю, не залічваецца жыццё, інакш калі чалавек, скажам, правёў на рыбалцы гадоў пяць, а пражыць яму наканавана семдзесят, дык пражыве ён на пяць гадоў болей.
У дзевяць гадзін раніцы — я акурат зірнуў на гадзіннік, — калі ўжо сонца паднялося даволі высока, калі трава перастала так востра пахнуць і конікі, абагрэўшыся, сваім стракатаннем, здавалася, заглушылі ўсе іншыя гукі, калі я сцягваў з сябе кашулю, каб загараць, — нарэшце клюнула, паплавок марудна, не даючы нырца, паплыў убок. Я схапіўся за вудзільна… карась. Далібог — вось ён трапечацца на беразе ў траве. Крыху меншы за далонь, ладны, тоўсты — «пятак», як называюць такіх рыбакі. Закідваю ізноў — ізноў карась. Мяняю чарвяка, закідваю — яшчэ карась… А дзе ж славутыя ратаны? Хоць усё правільна. Прыгрэла сонца і гультаяватыя карасі выйшлі на мелкае, дзе я і выбраў месца, а тут акурат батон на дне, і проста перад носам апетытны чарвяк варушыцца…
З таго — супрацьлеглага — берага на мяне пазірквалі. На такой маленькай сажалцы не схаваешся, заўсёды высачаць, у каго лепш клюе, кожны за кожным цікуе. Хай — нават прыемна, што я не адзін, а ёсць яшчэ сведкі маёй удачы. Яна ўзнагарода мне за цярпенне.
Закідваю. Паклёўка, падсечка… І вось ён, гэты кароценькі, на долю секунды, міг супраціўлення! Прычым на гэты раз супраціўленне такое, нібы, як у тым дзіцячым вершыку, цягну «карася з парася»… Што такое? Разглядаю злоўленую рыбіну. Шчупачок не шчупачок, акунь не акунь, за ярша — большы… Ратан. Дык вось ты якая, рыба-азіятка!
Каля кусціка травы ў вадзе, у «прыкормленым» батонам месцы, убачыў некалькі чорных спінаў. Усё зразумела — ратаны прыйшлі прагнаць карасёў. Што ж, таксама някепска.
Калі яны ўсе такія, як гэты злоўлены, дык мне проста пашэнціла.
Я закінуў, адвярнуўся на міг, каб пакласці ратана ў мяшэчак да карасёў. Падняў вочы — паплаўка не было. Я шморгнуў вудзільна, чакаючы знаёмай цяжкасці, чакаючы супраціўлення і выцягнуў пустату. Унізе на лёсцы адно сіратліва віселі грузік і падцягнуты да самага яго паплавок. Кручок быў зрэзаны, як брытваю. Магчыма, патрапіўся такі вялікі ратан (заўсёды зрываюцца «самыя большыя»), а лёска была старая. Магчыма, няправільна быў прывязаны кручок (я прывязваю іх «па-піянерску» — чым больш вузельчыкаў, тым лепш). Магчыма (тут ужо аб шкодзе курэння наогул і на рыбалцы ў прыватнасці), ад таго, што ў мяне ў зубах дымі лася цыгарэта, і калі я чапляў чарвяка, дык сагнуўся над лёскаю — вось яна крышачку і падплавілася.
Зрэшты, кожная з гэтых прычынаў суцяшала слаба. Я разумеў, што выбраў харошае месца, бачыў, што клёў толькі-толькі пачынаецца, — і стаяў, таптаўся на беразе, не ведаючы, што рабіць.
Ззаду пачуліся крокі. Учарашні знаёмы дзядзька, убачыўшы, што я больш не закідваю вуду, падбіраўся бліжэй сюды. Ён перш зірнуў на мяшэчак з рыбаю — і твар яго спахмурнеў, тады перавёў вочы на пустую лёску ў маёй руцэ — і наадварот, адразу ж пасвятлеў увесь.
— У вас часам няма запаснога кручка? — наіўна спытаў я — пытаць такое на рыбалцы тое ж самае, напрыклад, што ў лесе нож у грыбніка.
Дзядзька прамар мытаў штосьці тыпу «свае трэба мець», нават не зірнуўшы больш на мяне, спрытна махнуў доўгім вудзільным-«тэлескопам» — паплавок лёг акурат каля майго «прыкормленага» кусціка. А я забраў рыбу і пайшоў да свайго дому, дзівячыся: чаму гэта на душы, хоць і здарылася такая прыкрасць, усё ж больш радасці? Прычым нашмат больш. Вось нібы выпадкова, у самым нечаканым месцы, пасля доўгага растання сустрэў блізкага з маленства сябра, пагаварыў з ім, разаўспамінаўся, адвёў душу — і прыкра крыху, што зноў трэба развітвацца, але ведаеш, што гэтым разам не надоўга, цяпер мы ўжо часта будзем разам…
Увечары таго ж дня я паехаў у вёску, памагаць маці капаць бульбу. А калі — у верасні — вярнуўся, ад сажалкі не засталося і следу. Замест таго, каб прыбраць вакол, можа, высыпаць гравіем каля берагоў дарожкі, пабудаваць паблізу альтанкі ці лавачкі, паставіць сметніцы… словам, замест таго, каб акультурыць гаты маленькі аазіс сярод суцэльных новабудоўляў, прыехалі бульдозеры, засыпалі сажалку зямлёю і ўтрамбавалі гусеніцамі, пахаваўшы, бы ў магіле, і карасёў, і ратанаў, і аер з сітняком, і, здаецца, нават тых самых конікаў, якія жнівеньскімі раніцамі, радуючыся жыццю і сонцу, стракаталі так звонка і весела, што заглушалі гукі блізкага вялізнага горада…
1999 г.
Чабор
Пражыўшы трыццаць два гады, я, беларус, вясковы чалавек, не ведаў, як выглядае чабор.
Што ж, нічога страшнага. Мне нават не сорамна. Напрыклад, вядомы ў ХІХ стагоддзі крытык і літаратуразнаўца А. Скабічэўскі, паводле яго ж слоў, "ніколі не бачыў, як расце жыта". Вялікі рускі паэт А. Някрасаў называў авадня чмялём (над статкам ўецца "шмелей неугомонный рой"). Кандыдат на атрыманне Нобелеўскай прэміі пісьменнік Д. Меражкоўскі блытаў пілу з напільнікам. Яшчэ адзін пісьменнік — савецкі — Ю. Алеша, прызнаваўся: "Я ні разу, ні ў дзяцінстве, ні ў юнацтве, ні пазней, у дарослыя гады, — словам, ні разу за ўсё жыццё не чуў спеву салаўя. Для мяне гэта было хлуснёй, умоўнасцю — калі я сам гаварыў пра салаўя ці чытаў у іншых"…
Відаць, няведанне само па сабе не загана. Загана, гэта калі не ведаеш — і ведаць не хочаш. Саромеешся прызнацца, спытаць у людзей. А хто пытае, той, як вядома, не заблукае.
Пайшлі неяк з маткаю на соткі збіраць каларадскіх жукоў. Ліпеньскі сонечны дзень, але сонечны толькі з нашага боку, дзе соткі. А з другога, над лесам — хмара, чамусьці не чорная, не свінцова-сіняя, як яны бываюць, а чырвоная. З таго боку штораз грыміць гром.
І тут на мяжы я ўбачыў сінюю плямку, над якой таўкліся пчолы. Яшчэ не ведаючы, што гэта, спытаў у маці:
— Чабор?
— І праўда, чэбрык, — сама здзівілася маці. — Трэба ж, дзе вырас!
— Хіба гэта рэдкасць?
— Рэдкасць, абы-дзе ён расці не будзе.
Вось і яшчэ адно апраўданне для мяне. Нашае мазырскае нізіннае Палессе чабор, аказваецца, не дужа любіць, расце, як я пазней прачытаў, у сухіх высокіх мясцінах, рэдкіх светлых сасновых барах.
Прысеўшы, я з цікавасцю пачаў разглядаць, мацаць і нюхаць гэтую несамавітую на выгляд расліну, пра якую напісаны вершы і складзены песні, якая з" яўляецца ледзь не сімвалам Беларусі поруч з васільком і шыпшынаю.
Чабор падобны на малады верас, з такімі ж сінімі кветкамі, толькі яшчэ драбнейшымі. Верас нават, як мне падалося, пахне мацней, саладчэй. Што ж так прываблівала да гэтага чабору пчол? Іх было мо штук дваццаць на невялічкую плямку. Я нарваў букецік, нюхаў, яшчэ і яшчэ, проста сілком уцягваў у сябе ягоны своеасаблівы водар.
І тады зразумеў — сапраўды, чаборам трэба надыхацца. Трэба. каб яго было многа, каб паветра настаялася на ім.
Так пахне воск, калі гарыць свечка. Так пахнуць старыя любімыя рэчы, на якія забыўся, а потым выпадкова натыкаешся на іх у шафе.
Так пахне штосьці далёкае, дарагое, страчанае калісьці даўно-даўно, але пах гэты дае надзею, што страчана не назусім…
Пакуль я разглядаў і нюхаў чабор, хмара падабралася бліжэй. Раптам з яе бліснула крывая маланка, затым рэзка і звонка стрэліла громам. Пайшоў "цыганскі" дождж. Бульбоўнік і трава ажылі пад буйнымі кроплямі, нібы хто кідаў гарох з неба: шлоп! — шпок! — шлоп!
Трэба было вяртацца дамоў.
Свяціла сонца, вісела над галавою дзівосная чырвоная хмара, сінеў у руцэ букецік чабору, на якім ехала вялікая пухнатая пчала, — не зважаючы ні на дождж, ні на чалавека, як ап" янелая, яна тыркалася і тыркалася ў сінія кветачкі, стараючыся не прапусціць аніводнае.
1996 г.