Я падумаў, а Пятро Гаўрылавіч сказаў дакладна тое ж самае:
— Я вас, Міхаліна Казіміраўна, вельмі ўважліва слухаў. Усю вашу споведзь. I, паверце, разумею... Ну, можа, не ўсё. Пастарэў,— ён ледзь прыкметна ўсміхнуўся.— Але ўсё ж... Аднаго я толькі не разумею. Па маёй, прабачце, логіцы вам самой трэба прасіцца ў другую школу. Чаму вы так настойліва дамагаецеся, каб застацца ў гэтай?
Яна адказала не адразу — як бы сумелася, нервова зацерабіла дужку рыдыкюльчыка.
Цяпер ужо я загадваў ёй вачамі:
«Будзьце шчырай да канца».
— Спадзеяцеся памірыцца з мужам? — спытаў Пятро Гаўрылавіч.
— Не! — рашуча і катэгарычна адмовіла жанчына такую перспектыву.
— То чаму ж?
Міхаліна Казіміраўна падняла галаву, паглядзела на сакратара даверліва і ў той жа час баязліва. Такой я не бачыў яшчэ яе, такога яе позірку, паставы.
— Я люблю яго. Я люблю яго яшчэ мацней. Пакіньце мне адзіную радасць — штодня бачыць яго.
О, як яна сказала гэта, людзі добрыя! Мяне што токам ударыла. Мяне проста ашаламіла такая яе просьба. I я зноў загарэўся, бо зноў паверыў у незвычайную сілу яе запозненага, а таму амаль трагічнага кахання. Вядома ж, бязлітасна і несправядліва пазбавіць яе гэтай адзінай радасці. Цяпер я баяўся, што сакратар не зразумее, і гатовы быў кінуцца, каб падтрымаць жанчыну.
Пятро Гаўрылавіч доўга маўчаў, таксама, мабыць, здзіўлены. Пасля паківаў галавой, усміхнуўся.
— Ну, скажу вам, умееце вы ашаламляць... шчырасцю... нават такіх сівых зуброў, як мы з Іванам Пятровічам. Ці то ў вас гэта непасрэднасць, амаль дзіцячая, ці... акцёрская здольнасць... Але паспрабуйце пераўвасобацца, як кажуць. Сядзьце на маё месца. Магчыма, я здолею пераканаць таварышаў з раёна, каб вас пакінулі ў гэтай школе. Але ж я сапраўды ўжо, як бачыце, сівы зубр. Пажыў, пабачыў... I ведаю, паверце, што такое каханне, так сказаць, сілу яго ведаю. Вы не хочаце вяртацца да мужа. Я разумею і не збіраюся пераконваць вас, хоць па свайму становішчу абавязаны быў зрабіць гэта. А ён, ваш каханы, трымаецца сям’і. Сям’я ёсць сям’я. Зноў-такі не збіраюся даказваць вам, што гэта такое. А ў вас зноў пачнуцца тайныя сустрэчы. Зноў скандалы, бо ад людзей схавацца нельга. А вы — настаўнікі, працуеце з дзецьмі...
— Не будзе сустрэч! Нічога не будзе! Клянуся вам! — горача і зноў-такі вельмі шчыра выгукнула Міхаліна Казіміраўна, перапыніўшы павольныя разважанні сакратара.— Ніхто дрэннага слова не скажа пра мяне. Калі ласка. Прашу вас. Хочаце, я напішу вам клятву, абяцанне? Урачыстае.
Пятро Гаўрылавіч строга нахмурыўся — і яна змоўкла, трапяткая, узбуджаная, спалоханая, што знікае апошняя надзея. Паглядзела на мяне з маленнем:
«Памажыце!»
Я супакоіў яе ўсмешкай: усё будзе добра.
Гэтак жа, як я паверыў, што такая жанчына стрымае слова, я паверыў і ў тое, што Пятро Гаўрылавіч не здолее адмовіць,— добрая душа, у якой трывала жыве вера ў людзей. Ды, здавалася мне, пасля такога шчырага прызнання проста немагчыма не задаволіць яе просьбы. Пэўна, у любога «сухара» сэрца адтаяла б.
Пятро Гаўрылавіч паскроб алоўкам за вухам: нялёгка, маўляў, сядзець у гэтым крэсле, якія толькі праблемы не прыходзіцца вырашаць, якую толькі адказнасць не браць на сябе за другіх людзей!
Павярнуўся да мяне, сказаў з усмешкай:
— Паверым?
— Паверым, Пятро Гаўрылавіч.
— Глядзі. На тваю адказнасць.
— На маю.
Міхаліна Казіміраўна апусціла вочы, стаіла дыханне, баялася паварушыцца.
Сакратар, яшчэ раз уздыхнуўшы, зняў трубку тэлефона.
Амаль праз два гады я паехаў глядзець нашу нафту. Не тыя разведвальныя скважыны, якія шукалі вучні Міхаліны Казіміраўны. Тады пра гэтыя скважыны хадзілі легенды, але ніякіх фантанаў не было. Цяпер жа сапраўды ў знаёмых мне з маладосці мясцінах білі фантаны, і чорная кроў беларускай зямлі ўлівалася ў артэрыю «Дружба», злівалася з нафтай далёкай Башкірыі і цякла да братоў-палякаў, чэхаў, каб даць жыццё іх машынам.
Прызнаюся, маючы ўяўленне аб нафтаразведцы і промысле па нашых неглыбокіх, але эфектных кінафільмах, я, падобна тым вучням, марыў убачыць хоць адзін фантан, які біў бы высока ў палескае неба. Відовішча! Але першы ж геолаг, з якім я пазнаёміўся, высмеяў такое маё ўяўленне. Толькі людзі тэхнічна няграматныя, нядбайныя аварыйшчыкі могуць дапусціць такі фантан, які пры тым ціску, які даюць рэчыцкія скважыны, быў бы катастрофай.
На скважынах, дзе ішла разведка, стаялі знаёмыя з кінафільмаў буравыя вышкі, гудзелі магутныя дызелі, і людзі, бурыльшчыкі, абыякавыя да ўсялякіх экскурсантаў, былі заняты цяжкай і аднастайнай працай.
На скважынах, якія ўжо давалі прамысловую нафту, наогул нічога не было, акрамя невысокіх калонак з сярэбраных труб. Па іх нафта цякла ў трапы, дзе ад яе аддзяляўся газ, і далей — у велізарныя срэбраныя рэзервуары. На промысле малалюдна. Але хлопцы, прафесія якіх мае гучную і амаль рамантычную назву — аператары, больш гаваркія, чым разведчыкі, бо работа ў іх ціхая і чыстая — сачы за манометрамі, бяры пробы пеністай нафты ў піўныя бутэлькі ды аднось у лабараторыю, дзе дзяўчаты вызначаюць працэнт парафіну і іншых прымесяў.