Войцiха пачула шамаценне i з цiкавасцю зiрнула на хлопца, як i тады. Ды ён нiчога не бачыў, бо вочы яго зайшлiся слязамi.
Пасля iмшы мацi з дзецьмi вярнулася дахаты. Толькi паспелi з'есцi бульбяны суп i трохi клёцак, як увайшоў кум Анджэй i, павiтаўшыся, сказаў:
- Ну, хлопча, збiрайся! Iсцi дык iсцi.
Антэк падперазаў сярмягу раменьчыкам, торбу з начыннем перавесiў цераз адно плячо, кайстру цераз другое. Калi ўжо ўсе сабралiся выходзiць, ён укленчыў, перахрысцiўся i пацалаваў хатнi ток, як падлогу ў касцёле. Потым мацi ўзяла яго за адну руку, брат Войтусь за другую, i, нiбы маладога да шлюбу, найраднейшыя павялi яго на парог вялiкага свету. Стары Анджэй валокся за iмi.
- На табе, Антэк, рубель, - сказала мацi, сунуўшы хлопцу ў руку анучку з медзякамi. - Не купляй ты, дзiця маё, за гэтыя грошы нiчога такога, чым выразаць, але схавай капейчыну на чорны дзень, калi табе есцi захочацца. А як калi заробiш нейкi грош, дык закажы малебен, каб табе бог святы дапамог.
I так паволi iшлi яны ярам угару, пакуль ажно вёска не знiкла з вачэй; толькi з карчмы далятаў цiхi голас скрыпкi i бухканне бубна са званочкамi. Потым i гэта сцiхла; яны выйшлi на ўзгорак.
- Ну, будзем вяртацца, - сказаў Анджэй. - А ты, хлопча, iдзi сабе па дарозе ды пытайся, дзе горад. Бо табе не ў вёсцы жыць, а ў горадзе, дзе людзi ахватнейшыя да малатка, чым да плуга.
Удава папрасiла, плачучы:
- Куме Анджэй, давайце ўжо давядзём яго да святое фiгуры, дзе можна блаславiць.
А потым разбедавалася:
- А цi чуў гэта хто калi-небудзь, каб родная мацi дзiця сваё вяла на пагiбель? Праўда, iшлi ад нас хлопцы ў войска, але ж там гэта з мусу. Хто ж гэта бачыў калi, каб хто па сваёй ахвоце пакiдаў вёску, дзе нарадзiўся i дзе яго прыме святая зямелька. Ой, доля мая, долечка! Я ўжо трэцяга з хаты праводжу, а сама ўсё жыву!.. А грошы ты, сынку, схаваў?
- Схаваў, матуля.
Дайшлi да фiгуры i пачалi развiтвацца.
- Куме Анджэй, - гаварыла, плачучы, удава, - вы столькi свету пабачылi, вы ж i ў брацтве касцельным, блаславiце гэтага сiрату, ды добранька, каб яго пан бог бярог.
Анджэй паглядзеў на зямлю, прыгадаў малiтву за падарожных, зняў шапку i палажыў яе пад фiгурай. Тады ўзняў у неба абедзве рукi i, калi ўдава з сынам пакленчылi, пачаў:
- О, божа святы, ойча наш, што вывеў свой народ з зямлi егiпецкай i з горкай няволi, што кожнаму стварэнню, якое рухаецца, даеш яду, што птушкi паветраныя да iхнiх спрадвечных гнёздаў вяртаеш, цябе мы просiм, май ты ласку да гэтага падарожнага, беднага i засмучанага! Апякуйся над iм, святы наш божа, у прыгодах лiхiх пацяшай, ад хваробы ратуй, у голадзена кармi i ў няшчасцi не пакiдай. Май, божа, ласку да яго сярод чужых людзей, так як быў ты ласкавым да Тобiя i Юзэфа. Будзь яму бацькам i маткай. Праваднiкамi дай яму святых анёлаў тваiх, а калi ён даможацца таго, што задумаў, - вярнi яго шчаслiва ў нашу вёску, у родную хату.
Так малiўся мужык у святынi, дзе пахлi палявыя кветкi, спявалi птушкi, дзе ў далiне вiлася, паблiсквала Вiсла, а стары крыж над iмi шырока раскрыў свае рукi.
Антэк пакланiўся матулi ў ногi, тады пакланiўся Анджэю, пацалаваў брата i - пайшоў па дарозе.
Недалёка ён адышоўся, калi ўдава гукнула ўслед:
- Антэк!
- Што, матуля?
- А калi табе будзе там дрэнна ў чужых, ты вяртайся да нас... Блаславi цябе бог!
- Аставайцеся з богам! - адказаў хлопец.
Зноў прайшоў трохi наперад, i зноў сумная мацi гукнула:
- Антэк!.. Антэк!..
- Што, матуля? - спытаўся хлопец.
Голас яго даходзiў ужо слабей.
- Не забывайся нас, сынок! Блаславi цябе бог!..
- Аставайцеся з богам!
I ён iшоў, iшоў, iшоў, як той юнак, што выбраўся па скарб, аплочаны яго душой. I, нарэшце, схаваўся за ўзгоркам. На полi чуўся толькi плач няшчаснай мацi.
Пад вечар неба зацягнулася хмарамi i пайшоў дробны дождж. Але таму, што хмары былi рэдкiя, сонца на захадзе прасвяцiлася цераз iх. Здавалася, што над шэрым полем i над гразкай, глiнiстай дарогай уздымаецца залатое скляпенне з жалобнаю павалокай.
Па гэтым полi, шэрым i цiхiм, без анiводнага дрэва, па гразкай дарозе паволi валокся стомлены хлопец у шэрай сярмязе, з кайстрай i торбай за плячыма.
Здавалася, што ў глыбокiм маўчаннi кроплi дажджу напяваюць тужлiвую мелодыю вядомай песнi:
Там, дзе ў полi далiна,
Там iдзе наш хлапчына,
Цiха песню спявае,
Дождж яму памагае...
Можа, вы калi-небудзь спаткаеце вясковага хлопца, якi шукае заработку i такой навукi, што дома яе не знайшоў. У вачах яго вы ўбачыце як быццам водблiск неба, якое глядзiцца ў люстра спакойнай вады; у думках яго вы знойдзеце наiўную прастату, а ў сэрцы патаемную i амаль несвядомую любоў.
Дапамажыце таму дзiцяцi. Гэта наш меншы брат Антэк, якому ў роднай вёсцы стала зацесна, i ён пайшоў у свет, даверыўшыся божай ласцы i чалавечай дабрынi.