senkreditigita pro ke il havis nazista opinioni (od adminime ecelanta
relati kun la nazisti), to ne signifikas ke lua omna supozi esis falsa. Kelki
de lua adepti mem pensas ke la Venerana kalendario evas de la tempo
kande la Tero situesis en la orbito ube nun esas la planeto Venero, t.e.
plura milioni de yari ante nun. Nulo povas pruvar to, ma nulo povas
pruvar la kontreajo.
( Artiklo da Jean Martignon en L.I. n°9/1998)
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS
AN LA FRONTO DIL NATUR-DEFENSERI
Multa frukti e legumi, qui nunatempe esas obliviata, manjesis til la fino
dil Mezepoko. La amasi de rurani nutris su per cereali, leguminosi,
rustika legumi, qui kreskis sen desfacilaji, same kam nombroza planti
sovaja, konstante koliata. La richi e la nobeli konsumis precipue karno,
blanka pano, sukro e rafinita produkturi. Lia legumi e frukti (dil
altaklasani) esis precipue de exotika origino ed esis desfacila kultivar oli,
ma li havis la posibleso e la moyeni pekunial posedar specaligita
gardenisti por kreskigar oli. Dum la Renesanco la expedicioni a fora landi
diskonocigis nova vejetala produkturi. Ica produkturi esas nun la
fundamento di nia nutrado ; ma on mustas kultivar oli multe plu sorgoze
kam la anciena obliviata planti. Ed ita moderna vejetala produkturi nule
esas plu bona por ni kam le anciena, tote kontree.
10
Onu povas tamen facile komprenar to quo eventis. La nutrivi dil rurani
esis senvalorigita pro ke on konsideris li apene kom homi.
Plu tarde kande la industriala ed ekonomiala revolucioni koaktis li livar
la ruro, li iris al urbi por divenar laboristi. En ta loki li adoptis elementi
dil vivo-maniero dil borgezaro precipue la nutrado. Konseque li obliviis
sua antea nutrado-tradicioni qui evis plura yarmili.
Tamen ica sovaja planti esas multe plu sanigiva kam le sorgoze kultivita,
nam oli fitas multe plu bone kun nia sulo e klimato.
Nia ancestri uzis cirkume 1.500 vejetala produkturi, to esis multe plu
multe kam le kinadek frukti e legumi nun kultivata.
Ica nutrivi ancestral esas ne nur sanigiva ma anke plezigiva. Ka kelka
exempli ? La folii di plantago havas agreabla saporo fungala. Olti di la
konsoldo, kande oli imersesas en krespo-pasto e fritita en padelo
memorigas astonive la soleo-fileto…e to esas multe min chera ! La
maturega sorbi esas : kremoza, aromatra e sukrizita, oli pensigas pri
nekonocata misterioza frukti tropikal…Quanta multanombra ignorata e
miskonocata trezori !
( Libera traduko segun artiklo aparigita en la revuo « Bien Vivre »
redaktita da François Couplan e publikigita en la n° 6/1997 di LETRO
INTERNACIONA)
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
LA TRUBADURI
La unesma trubaduro esis Guilhelmo duko di Aquitania e komto di
Poitiers. Lua unesma kanti evas de 1100. Ito esis la epoko kande la Kelta
miti riaparis sur la kontinento Europana. La unesma bardo di qua onu
konservis historiale asertita memorajo, probable kantis che la korto di
Guilhelmo di Aquitania. To esis anke la tempo kande la kansono di
Rolando (1) ed omna heroala kantaji qui til lore transmisesis parole, fine,
skribesis, ma en tala kantaji onu klamis militistala paroli prefere kam
amoro.
11
Guilhelmo havis tote altra mentaleso ed esis tante rebela, ke dufoye il
exkomunikesis dal katolika Eklezio.
Il partoprenis l’unesma kruco-milito tardesante e tale evitis multa
kombati. Lore il arivis en Oriento plu kom turisto kam kom militistala
chefo e konoceskis kom artisto la muziki Araba, Turka e forsan mem
Indiana, pro ke dum la lora tempo, ti qui, onu plu tarde nomizos Cigani
(2), esas nefore de Konstantinoplo.
Dum ica tre importanta epoko, l’Arabi preske sola, posedis la ciencala
texti Greka, quin la intelektozi Hebrea e Kristana prizis tradukar, e tale
esis aktiva kulturala ed intelektala kambii. Guilhelmo qua tre diletis la
mulieri, tre probable, amoreskis bela Arabini, ma to nule impedis lu
partoprenar la kulturala kambii en plura domeni, precipue muzikala e
ciencala.
Do ita sinioro – tatempe plu potenta kam la rejo di Francia – komencis la
movado dil trubaduri e samokazione duktis en Ocidento la nociono dil
servo a Damo. Ma ica poeto savis anke trovar nova vorti por expresar
nova pensaji pro ke remplasigante la Latina, tillore uzata en la kantado,
il adoptis la linguo dil simpla populani (t.e. en ita parto di Europa la
Ocitaniana linguo).
Tamotive, la arto dil trubaduri divenis rapide popul-kulturo, en qua la
mulieri – inkluzite la ruranini – kantis amoro e vivis per lu kun certa
sexuala libereso ! Dop ica fasado existis spiritala aspekto, cetere la vorto
trubaduro venas de la radiko « trobar » qua signifikas « trovar »
(evidente la Ocitaniana linguo di nuna sud-Francia tre similesis Ido). Ito
tamen havis senco plu vasta kam en Ido, nome « trobar » implikas
libereso ed impertinenteso. Onu kantas pri la singladia vivo quale ol esas,
kun lua omna aspekti.
Multa trubaduri esis siniori, ma anke esis inter li migranta kantisti
veninta de la simpla populani, quale la tre famoza Bernardo di
Ventadorn, filiulo di servistulo. Anke existis kanoniki qui audacis kantar
pri amoro.
Altri esis trubaduri e pose divenis monaki. Ula Perdigon, nericha rurano,
qua esis dotita per granda kapableso muzikal, esis simpatiinda a multi,
sakrigesis kom kavaliero e finis sua vivo kom monako.
Tala libereso e sociala movebleso duris dum du yarcenti de 1100 til 1300,
e la Eklezio nule povis agar kontre. La mulieri kantis tam multe kam la
12
viri, la siniori ne esis plu importanta kam talentoza rurani… Evidente,
onu esis dum tempo ed en medio di granda vivozeso ube la maxim grava
vorto esas la Joy ! (Joyo en Ido ; tre simila vorto kad ne ?). Ma, itere,
« Joy » havas plu vasta senco qua iras de la maxim grosiera plezuro
sexual til la maxim mistika beateso, de la texti di Guilhelmo di Aquitania
plena de sensualeso, til poezio kantanta amo al Santa Virgino (3).
La trubaduri volis enirar tre homala mondo ube omna emoci, deziri,
melankolii ed esperi darfas expresesar… Ma sen obliviar to quo esas trans
la deziro ! To esas anke la senco dil Tantrismo (4) : juar plene la vivo por
perceptar la pleneso spiritala e kosmala qua esas exter la koncio pri
desfeliceso e fino. La trubaduri havis tre libera konduto e ne vivis koakte
kun nur un spozo. Alienor di Aquitania, rejino di Francia e pose di Anglia,
e matro di tri reji, inter li Rikardo Leonkordio, esis samatempe militistino
ed amorantino. Or, el transportis la nocioni erotika dil trubaduri a nord-
Francia e plu tarde ad Anglia. La unesma trubaduro, t.e. elua avulo, esis
tre kurajoza kavaliero e granda poeto. Do, li amba esis tre komplexa
homi.
Ita poeziala kanti iris til maxim alta spiritaleso. Bernardo di Ventadorn
dicas : « En joyo mea kanto debutas, en joyo mea kanto permanas e