Не выпускаючы кінаапаратаў, Павел і Віця падаліся да лесу. Трава-асот блыталася пад нагамі, перашкаджала ісці. Яна была высокая і моцная, як шпагат.
Сярод дрэў травы паменшала. Тут рос папаратнік. Напакоўваючы сумку-гербарый, Павел незадаволена чмыхаў. Яму не падабалася гэтая расліннасць, якая была ўласціва старажытным геалагічным эпохам Зямлі.
— Якая розніца? — Віця не разумеў, чаго незадаволены Павел.
— Ёсць,— адказаў Павел.— Паводле дакладных звестак, Марс старэйшы за нашу планету. Таму ён даўно павінен быў прайсці гэтую фазу развіцця.
Людзі доўга блукалі па марсіянскім лесе, потым выйшлі да ракі, але так і не сустрэлі нідзе ніводнай жывой істоты.
Бераг і дно ракі былі такія ж цвёрдыя, як і азёрныя.
— Тут, відаць, не абышлося без муляроў,— сказаў Віця.
— Міжіволі ўспомніш нашы гіпотэзы аб штучным паходжанні марсіянскіх каналаў,— згадзіўся Павел.— Але ж часам бачыш, што лепшага майстра за самую прыроду не знойдзеш. Хіба мала доказаў гэтаму мы сустракалі на Зямлі?
— То Зямля. А тут усё іншае.
Гэта было правільна. Павел разумеў, што яны не змогуць растлумачыць усе гэтыя з’явы. Гэта зробяць спецыяльныя экспедыцыі, якія правядуць вялікія даследаванні. Ён так і сказаў Віцю:
— Наша задача рэгістраваць факты. I чым больш іх набярэм, тым лягчэй будзе тым, хто прыйдзе пасля нас.
А час не стаяў на месцы. Набліжалася ноч, і трэба было спяшацца да ракеты.
Яны не адразу знайшлі свой усюдыход. Арыентыры тут былі непрывычныя.
Ад’язджалі з такім пачуццём, быццам нейкую важную і патрэбную справу пакінулі недаробленай.
Сцямнела хутка. Ніводзін з двух марсіянскіх месяцаў не паспеў яшчэ ўзняцца над даляглядам. Яркія пражэктары-фары ўсюдыхода выхоплівалі з цемры лагчыны і пагоркі.
— Там, на Зямлі, людзі ўяўлялі сабе, як прыляцяць на Марс, убачаць яго фантастычныя пейзажы, ахутаныя халодным серабрыстым бляскам зорак або нейкага загадкавага выпраменывання. А тут глядзіш на гэтыя ўзгоркі і здаецца, што ты дзе-небудзь у раёне Паволжа. Такі ж курганісты стэп і нічога таямнічага… — Павел змоўк на паўслове. Уперадзе, крыху лявей іх накірунку, прамень пражэктара слізгануў па нечым чорным і бліскучым.
Павел рэзка павярнуў машыну і прыбавіў газ. Але ўперадзе было пуста. Да болю ў вачах углядаючыся ў дарогу, Павел вёў усюдыход, стараючыся не прапусціць тое месца. Праз хвіліну на пяску ў святле фар зацямнелі знаёмыя ямкі.
— Я даганю,— крыкнуў Віця, хапаючы стрэльбу.
— Сядзі,— загадаў Павел.— Ты ведаеш, хто гэта?
— Але ж і вы не ведаеце.
— Вось таму мы і не маем права страляць, нават абараняючыся. Стрэльба — гэта на крайні выпадак. Мы з табой тут не проста Гушча і Асадчы, мы прадстаўнікі людзей і па нашых паводзінах марсіяне, калі яны ёсць, будуць меркаваць аб чалавеку Зямлі. Разумееш?
Той, каму належалі сляды, знік. Праімчаўшыся за ім кіламетраў з пяць, людзі вярнуліся.
— Эх, няўдача… — Віця быў у роспачы.
Павел засмяяуся:
— Наадварот, удача. Мы даведаліся, што тут ёсць жыццё. А гэта галоўнае!
VI
Бурмакоў вельмі абрадаваўся іх вяртанню. Нават не распытваючы, ён узяўся распранаць Віцю, потым пачаў гатаваць вячэру. I толькі накарміўшы, выслухаў іх.
— Будзем яго шукаць, Сцяпан Васільевіч? — спытаў Віця.
— Марсіяніна? Будзем, абавязкова будзем. А ты, Віця, не стаміўся? Не? Ну, то заўтра зноў паляцім удвух.
За ілюмінатарам, у бясконцай цемры, за тысячы кіламетраў адсюль, праносіліся марсіянскія пустыні, кропкі вадаёмаў, рэшткі лясоў. Чужыя, пустыя, з нейкім загадкавым чорным марсіянінам. А тут, на караблі, неонавыя плафоны выпраменьвалі роўнае святло, якое падала на людзей, мэблю, сцены з усіх бакоў, зусім не даючы ценю. Утульна і хітравата падміргвалі кантрольныя лямпачкі на пультах, мякка гулі рэле аўтаматычных лабараторый. I не трэба было хавацца ў скафандры, смактаць з трубкі вадкую ежу. Можна было проста ўзяць шклянку і напіцца, адламаць і пажаваць кавалак шакаладнага канцэнтрату, звычайнай лыжкай паесці баршчу з хларэлы, у якім плаваюць зорачкі тлушчу.
Павел перайшоў на мяккае крэсла, што стаяла ля сцяны, і з асалодай адкінуўся на спінку. Ён стаміўся за гэтыя два дні. Павел стараўся цяпер зразумець, пра што гавораць акадэмік з Віцем, і не мог; улаўліваў толькі асобныя словы. Марс. 3 Зямлі ён здаецца чырвоным пятачком. Зямля… Міжволі Павел зірнуў на гадзіннік, што адзначаў маскоўскі час. У Мінску была раніца. Павел заплюшчыў вочы і ўбачыў знаёмую вуліцу, трэці пад’езд дзесятага дома. Адчыніліся дзверы. Не, яшчэ раней пачуўся дробны перастук абцасікаў блакітных туфелек, абавязкова блакітных, бо Валя была модніца, а цяпер, у час касмічных палётаў, блакітны колер лічыўся ў жанчын самы модны. Ступіўшы на асфальт тратуара, Валя, як заўсёды, азірнулася. Гэта яна чакала яго, Паўла!