— Куды мне ўжо. Пясэцкі мяне ў госці чакае. Пажыў, дзяцей упарадкаваў, унукаў каторых…
Праз тыдзень дзядзька Тамаш сканаў. Труну паставілі ў апусцелай задворніцкай хаце, якую ён сам склаў з абчасаных бярвенняў. З пахаваннем надчэквалі дні з тры, бо хацелі, каб з Польшчы паспеў Мар’ян. Да позняй ночы ля труны сядзелі спевакі. Прыходзілі людзі з суседніх вёсак. Сваякі прыносілі вянкі. Меўся прыехаць з Мінска даўні сябар нябожчыка Фёдар Мікалаевіч Івендзікаў. Але падвяла машына.
Нарэшце на таксі з’яўляецца стомлены дарогай Мар’ян. Робіцца апошні аматарскі здымак. На машыну засцілаюць самаробны дыван, ставяць труну. Стары Мялешка бярэ міску з жытам, нібы сейбіт, абыходзіць навокал. Цяжкое зерне гучна б’е ў дубовыя дошкі.
На могілкі ішла ўся вёска. Пах сырога пяску, што жаўцеў вакол ямы, зліваўся з пахам ігліцы, ранняга бэзу і паленых зёлак. Калі апускалі труну, зусім блізка двойчы закукавала і папярхнулася зязюля. А недзе ўдалечыні прагрымеў першы пасля доўгай сушы веснавы гром.
З могілак усе вярнуліся зноў у дом. Цяпер ён застаўлены сталамі. Ведаю, многія супраць таго, каб услед за пахаваннем ішоў пачастунак. Але старадаўнія славянскія памінкі, па-мойму, добры звычай. Клопаты аб самых звычайных рэчах не дазваляюць, не даюць часу блізкім застацца ў адзіноце, сам-насам з горам. Зноў жа, многія сваякі прыйшлі здалёку, з другіх вёсак, прагаладаліся. За жалобным сталом людзі засяроджваюцца, успамінаюць нябожчыка, яго справы. П’яных звычайна не бывае. Але пасля першай чаркі ажыўляецца гаворка:
— Глядзі ты, памёр у маі, як і яго Стася.
— Але, усе там будзем. не на васэля едзем, а ўжо з васэля.
— Не ўвідзеў, як яго яблыні зацвілі. Дагледжаныя ўсе, пабеленыя.
— Стараўся да канца. Як кажуць, у магілу збірайся, а жыта сей!
— Хай яму зямля лёгкай будзе! Быў чалавек, і няма…
— Ад кужнага чалавека нешта застаецца. То дом, то сад, то дзеці.
— Дзеці ў яго што трэба!
— Глядзі, яшчэ ў дзвярах відаць сляды ад тых куль.
— То ойцец падняў нас абараняцца, — на правах старэйшага ўспамінае Мар’ян. — Прыйшлі ночай удзевяцёх. Хацелі Стася забіць, што «ястрабком» быў. А можэ, думалі, жэ Івендзікаў нацуе. Грукаюць у дзверы, энкавэдзісты, кажуць. А яке ж там энкавэдзісты, калі акяніцы знадворку зачыняюць. Ойцец шэпча: «Будзем бараніцца да астатняга!» Хто ўзяў сякеру, хто плашчак. Кулі праз сцяну не бяруць, тылько праз акно. Палезуць яны, а мы іх паленнямі. Гляджу, выставіў адзін люфу аўтамата, а другі батарэйкай свеціць. Я взёлэм саган ад печы ды па батарэйцы. Тады яны гранат жуцілі, гранат ад дзвярэй адскочыў, на падушку ўпаў і не разарваўся. Гэліну пярыну на ложку кулі ўсю ў камкі збілі. Так і не пусцілісьмы іх…
— Цяпер людзі даўжэй жывуць, але іх жыццё скарэй бяжыць. Калісьці час не меў значэння. Год падобны быў на год. Усё па кругу ішло, ад жніва да жніва.
— Не толькі ў людзей час скарэй бяжыць. У вяшчэй таксама. Мой бацька ў васэльным касцюме ў труну лёг, а мае дзеці за год па касцюму здзіраюць.
— Я і кажу: жыццё скарэй ляціць. Як поезд, калі разгон набірае. Каторы і хацеў бы сысці, але не сыдзе, толькі ногі паломіць. Дзе ж ты астановіш той свет.
— А вот кагда я ў Карэліі работаў, так гэта была работа. Лясам канца-краю нет, не то што здзесь. Ідзеш і валіш электрычэской пілой. А за табой гладкае поле астаётца.
— А вы знаеце, людзі, — зноў пазнаю голас Мар’яна, — жэ в Польсцэ злапалі Сакалоўскага, што пры немцах бургамістрам в Островцу быў, што залатыя зубы ў людзей выбіваў. Расстралялі яго на Беласточчыне.
— Але, смерць — яна бывае дваякая: чалавечая і сабачая.
— Глядзі ты, Мар’ян столькі ў Польшчы жыве, на нямкіні жаніўся, а па-нашаму гаварыць не забыўся.
— Заўтра трэба на балота ісці, — гэта ўжо голас Івана. — Падсохла трохі, то хоць машыны не загразнуць.
— Ты што чокаешся! Забыўся, што на памінках не чокаюцца?
— Ешце, людцы добрыя, — гота голас Гэлі, — кажыце, калі што скончылася. Можа, кавы каму яшчэ ці гарбаты.
— Ты думаеш, сусед, што ты ясі? Хімію ясі! Паверце мне, мы ішчэ вернемся да гною, станем яго ўважаць.
— Хіба ў нас чай?! — пазнаю голас Іосіфа. — Нядаўна мы ездзілі ў Ташкент, памагаць пасля трасення зямлі. Я там і на экскаватары рабіў, і на кране. Прыходзіць адзін узбек і просіць: «Я знаю, что вашэму крану здзесь не развярнутца. Но будзь добр, здзелай міласць, дай вінаграду сазрэць. Тогда мы быстра домік знясём». Паспеў вінаград — запрасіў ён нас у госці. Мы «салям» далі. Пасадзіў ён нас на падлогу, на дыван. Фруктамі частуе, пловам, зялёным чаем. Вот гэта быў чай! Адразу смагу здымае.
— Глядзі ты, на дыване ядуць.