Цягам секунды Артур як след абдумваў гэтую фразу, і тут яго твар праясніўся.
– Ды не! – урэшце вымавіў ён. – Вось цяпер я бачу крыніцу непаразумення! Чуеце, усё наадварот: гэты мы ставілі вопыты на іх. Мышэй часцяком выкарыстоўвалі для вывучэння паводзінаў чалавека... Акадэмік Паўлаў і якія з ім... Дзеля гэтага мышы праходзілі ўсякія-розныя тэсты: вучыліся званіць у званочкі, бегалі па лабірынце і гэтак далей... Каб мы, людзі, даведаліся пра ўвесь працэс навучання. Каб з назіранняў за іхнімі паводзінамі змаглі зрабіць усякія-розныя высновы пра нас саміх...
Голас Артура перасёкся.
– Які вытанчаны разлік! – захоплена прамовіў Пердылюбібляйц. – Трэба аддаць мышам належнае.
– Чаго? – перапытаў Артур.
– Гэта ж найлепшы спосаб маскаваць сваю сапраўдную натуру і кантраляваць ход вашых думак. Вось уявіце: насуперак чаканню яны бягуць па лабірынце замест левага паварота направа, ядуць «няправільны» кавалак сыру, неспадзявана валяцца мёртвыя ад віруса міксаматозу. Калі ўсё разлічыць як след, дык сукупнае ўздеянне на чалавечую думку проста аграмаднае!
Пердылюбібляйц зрабіў тэатральную паўзу.
– Разумееш, чалавеча, мышы – надзвычай разумныя, звышінтэлектуальныя шматвымерныя істоты. Твая планета і людзі ўфармоўвалі матрыцу арганічнага камп’ютара, які выконваў даследчую задачу, чыя праграма была разлічана на дзесяць мільёнаў гадоў... Дай я табе ўсё распавяду. Паслухай мяне пэўны час...
– Час... – млява вымавіў Артур. – 3 ім у мяне на дадзеным этапе праблем няма...
25
Ясная рэч – жыццё родзіць процьму пытанняў, самыя папулярныя сярод якіх: «Чаму людзі нараджаюцца?», «Чаму яны паміраюць?» і «Чаму паміж наражэннем і смерцю яны бавяць да халеры часу з электроннымі гадзіннікамі на руках?»
Шмат-шмат мільёнаў гадоў таму pace звышінтэлектуальных шматвымерных істотаў – чые фізічныя абалонкі ў іхнім шматвымерным Сусвеце, трэба заўважыць, не вельмі розняцца ад нашых – настолькі абрыдлі бясконцыя спрэчкі пра сэнс жыцця, якія заміналі іхняй улюбёнай забаве – спаборніцтву ў бракійскі ультракрыкет (займальная гульня, у якой трэба насам-перш ударыць чалавека без дай прычыны, каб потым кінуцца ад яго на ўцёкі), – ажно тыя істоты пастанавілі сесці і развязаць гэтую праблему раз і назаўжды.
Дзеля гэтае мэты яны сканструявалі неверагодны памерамі звышкамп’ютар. Камп’ютар атрымаўся настолькі звышразумны, што ён, без падключэння да інфармацыйнае базы і аператыўнае памяці, вымавіў фразу: «Я мыслю, а знакам тым існую» і пакуль яго паспелі вымкнуць з электрычнай лычкі, выпрадукаваў аргументаванае апраўданне існаванню рысавай запяканкі і міністэрства інфармацыі.
Камп’ютар быў велічынёй з мястэчка.
Ягоны корпус усталявалі ў адмыслова спраектаванай рубцы. Прымацавалі да корпуса панэль кіравання, якую зрабілі з інфрачырвонага дрэва і аздобілі шыкоўнай ультрафіялетавай скурай.
Цёмнае дывановае пакрыццё казала аб густоўнай раскошы. На пакрыцці стаялі экзатычныя расліны ў гаршчках. Выграваваныя імёны галоўных праграмістаў ды іх сямейнікаў дыхтоўна аздаблялі сцены рубкі, а велічныя вокны выходзілі наўсаджаную дрэвамі плошчу.
У Дзень Вялікага Уключэння ў рубку моўчкі завіталі два ўрачыста апранутыя праграмісты з кейсамі ў руках. Яны цалкам усведамлялі, што гэты дзень мусіць увасабляць усю іхнюю расу ў яе найвялікшы момант, аднак, самавіта пасеўшы перад панэллю кіравання, тыя двое паводзіліся ціха і ўмеркавана: адно адамкнулі свае кейсы і дасталі з іх абцягнутыя скурай нататнікі.
Звалі праграмістаў Ланквіл і Фук.
Пэўны час яны сядзелі ў велічнай моўчы, а пасля Ланквіл, абмяняўшыся позіркам з Фукам, нахіліўся наперад і дакрануўся да чорнае клавіятуры.
Ледзь чутнае зумканне засведчыла, што вялізны камп’ютар цяпер цалкам перайшоў у працоўны рэжым. Пасля паўзы ён загаварыў з прысутнымі зычным, глыбокім голасам.
Ён сказаў:
– Дзеля якога задання я, другі найлепшы камп’ютар ва ўсім Сусвеце, быў створаны?
Ланквіл і Фук здзіўлена пераглянуліся.
– Тваё заданне, о Глыбакадумны... – пачаў быў Фук.
– Ды не – пачакай, пачакай хвілінку! – перарваў яго стурбаваны Ланквіл. – Мы адназначна распрацавалі наймагутнейшы камп’ютар у гісторыі, і таму ніякага «другога найлепшага» нам тут не трэба...
Тут Ланквіл звярнуўся ўжо да самаго камп’ютара:
– О Глыбакадумны! Дык што, ты не той, які мы распрацавалі? Ты не самы магутны камп’ютар усіх Галактык, часоў і народаў?
– Я даў сабе прыдомак «другі найлепшы», – нараспеў прамовіў Глыбокадумны, – бо гэткім я ёсць.