Рабочыя ў электрычцы, едучы з Мінска ў Стоўбцы, на будаўніцтва завода, рэжуцца ў «дурня» з вясёлым перабрэхам на трох мовах: «Кто сказал мяу?» «Подальше от гроба!» «Польске войска Бэрлін брала — раз! А савецке памагала — два!» I роднае: «Што ты глядзіш мне ў вочы, як сабака?» (Аддана, значыцца.) «Ужо нам блізка, хлопцы, трэба канчаць!» «Якое там блізка? Яшчэ два дні лесам, а тады па полі!»
Прачытаўшы ў мяне: «Перабіў хвост сабаку, цяпер брашы сам», пакуль што знаёмы толькі па пісьмах лекар з далёкага райцэнтра піша, што ў ix гаворыцца крыху па-іншаму: «Забіў сучку — брашы сам».
Быў пасёлачак, потым хто куды пераехаў а хто памёр, i хатаў паменшала, як хутар нейкі стаў суседзі як падзічэлі.
Карова выпускаецца пустапасам, але з доўгай вяроўкай, што цягнецца за ёю па зямлі. Каб тады, калі яе хто-небудзь застане ў шкодзе, хітранькай гаспадыні можна было апраўдвацца, што гэта ж яна, падла, сарвалася.
I сваяцтва нібы не сваяцтва. Раненька сын удавы, гарадскі, з малымі, якіх прыехаў наведаць, зняў у дваюраднага брата ў Нёмане з «тэлевізара» ладнага шчупака i ўтрох з хлапчукамі, радыя, аж подбегам спяшаюцца дахаты. I павіталіся са мною, дачнікам на праходцы. А пазней мяне абагнаў на дарозе той дваюрадны на мапедзе. Праверыў злезшы на сваім месцы ў беразе, сказаў: «Парушана!» I вылаяўся, дадаўшы: «Ведаю, хто!..» A ўсё ж i спытаўся: «Вы, можа, бачылі, хто нёс?» Я не сказаў няхай разбіраюцца самі.
Трэба ж аднекуль даведацца! — чытаючы Чэстэртона па-руску, «Вечный человек», у гушчыні высокакультурнага тэксту — раптам кувада!.. Наша палеская, з мужавым пастогваннем на лаве, у дапамогу жойцы-парадзісе. Не сам жа я гэта прыдумаў што палескае, таксама недзе вычытаў. Толькі прыкідваў аднойчы, разбіваў тое слова на дзіцячае «ку-ва! кува!», як быццам клічучы малое з матчынага ўлоння. A ў томе англійскай славутасці — яшчэ i каментар пра «куванне» ўсясветнае. Яшчэ не позна было пазваніць нашмат маладзейшаму сябру, які ў фальклорных справах спeцыяліст, або, як сталі апошнім часам пісаць, адмысловец. I ён зачытаў мне яшчэ адзін каментар, па-нашаму. Што гэта ад французскага «кувад», выседжванне яек, народны абрад пры народзінах, усясветна вядомы, на ўсіх кантынентах.
I сапраўды, па прыказцы «век вучыся», або па Сакрату: «нічога не ведаю...»
Начное бяссоннае бачанне — аднаго за адным. Вялікае, гожае поле свежай раллі. Старонка таннай газеціны. Некралог памерам — запалкавы карабок. Скупымі, халоднымі словамі загматана жыццё аратага, які — я ведаю — любіў сваю святую справу. I з коньмі, i з трактарам. Зноў вялікае, гожае поле... Ужо даўно без яго... Зноў абрыс некралога... Зноў...
...Яна за вечнай прасніцай, а я, малы, над кнігай.
— Позна, сынок. Лажыся. I заўтраж будзе дзень!..
Верасень 2002 — студзень 2003.
ЛЯЦЕЛА ЗЯЗЮЛЯ...
Пад раніцу разышлася мая арытмія, задыхаўся на падушцы, а да таго яшчэ i сон-паўсон такі, ці так маракаванне вяла-цьмянае, што вось ажно ў пяці кніжках адразу хтосьці нябачны па-дурному хваліць мяне, не нахваліцца, i ад гэтага задышка мая — яшчэ большая. Ажно назусім прачнуўся.
Палатны сусед, колішні дырэктар завода, пенсіянер, адслужыўшы ў пачатку 50-х армію ў Бабруйску, прыжыўся ў нас, разанскі дзяцюк, i ў мове, i ў гумары нашым прыязна разбіраецца. Расказвае, як адна яго суседка па сціплай дачы выйшла з лазенкі, а другая пытаецца:« Нешта ж ты, Ягораўна, хутка справілася там?» A ў адказ: «Я ж толькі галаву памыла, — колькі ж тое галавы!..»
I такі яшчэ гумар бальнічны, калі я выплыў на свой беражок.
Нейкая светлая, спакойная лянота. Столькі трэба ляжаць, столькі думаць. Ажно ўспомнілася пачутае яшчэ ад бацькі, гадоў пад восемдзесят таму назад, такі жыдоўскі местачковы жарт.
Стары пытаецца ў сына падлетка:
— Што ты задумаўся, Зысалэ?
— Я думаю, татэ, куды ж гэта падзенуцца вераб'і, калі сінагога згарыць?..
I мы смяемся, тры супалатнікі, кожны на свой лад i размах забінтаваныя, сыны i ўнукі сваіх бацькоў i дзядоў. I нам ляжыцца, маўчыцца далей.
Максім Гарэцкі. Той зборнік, які ён склаў сам, як запаветнае, а выдаць не паспеў. «Мастацкай літаратуры» яго прапанавала талковая руплівіца Тэрэза Голуб, назваўшы кнігу «Прысадамі жыцця».
Перачытаў спачатку апавяданні. Удзячна думалася, што куды б яго лёс ні закінуў ён адразу схопліваў усё належным чынам, з глыбінёй і дэталямі. І такі ж малады!.. Пасля захацелася яшчэ i «Ціхую плынь» перачытаць. Не менш густа, чым у Чорнага, i не менш нова пры перачытванні. А мова?! «...Быў вялікім музыкаю, граючы на скрыпцы з лучынак i ca струнамі з нітак. I даўлела яму, быў змысел i была радасць». Жывучасць i даўгавечнасць нашай мовы — біблейская.