А ў канцы лета ў вёсцы з’явіўся Антук. З месяц ён пажыў у сваёй маці, а ў верасні зноў завітаў да майго бацькі прасіць маёй рукі. І бацька на гэты раз яму не адмовіў. Чаму? Я не ведаю, аднак, думаю, што так ён клапаціўся пра свайго ўнука, бо тое, што я цяжарная, ужо добра было прыкметна. Нават жалобу па мужу я не данасіла, як восенню мы пераехалі ў Берасце, — Матруна гаварыла паўшэптам, гледзячы некуды ў адну кропку на калодзе, быццам там яна бачыла трагічныя падзеі той недалёкай мінуўшчыны і цяпер толькі пераказвала іх. Часам яна так расцягвала словы, што Самуілу падавалася, быццам жанчына пачынае спяваць яму нейкую песню, сумную, поўную жалю і смутку, шкадавання аб сваім няшчасным жыцці і такім кароткім, амаль нязведанным каханні. І ў словах гэтай песні не чулася асуджэння Антука ці нейкай жалобы на бацьку. Яна лілася плаўна, павольна, і былі ў ёй сумная пяшчота да былой маладосці, ціхая пакорлівасць лёсу, шчырасць і незразумелы спакой. Напэўна, так робяць пакаянне перад святаром людзі, асуджаныя на смерць.
— Антук купіў гэту карчму, нешта перарабіў у ёй, нешта дабудаваў і пачалі мы жыць невялікай сям’ёй, спадзеючыся на ласку Бога і на сваю працавітасць. У лютым я нарадзіла Петруся, праз два гады — Просю, потым на белы свет з’явілася Дунятка. Здавалася, усё будзе добра. Але Антук хацеў сына, і тое, што я нараджала яму дачок, ён лічыў за абразу — быццам я адна была вінавата ў іх нараджэнні. А гады чатыры ці пяць таму ён з Заполля перавёз сюды ўдаву свайго брата, і павер мне, лаўнік, амаль перайшоў да яе жыць. Так працягвалася да таго часу, пакуль Ксенія не памерла.
— А ад чаго яна памерла?
— Ад чаго яна памерла ведае толькі Усявышні, — не адрываючы свайго позірку ад калоды, адказала карчмарка. — Не перабівай мяне, лаўнік. Магу збіцца. Я думала, што смерць Ксеніі памірыць нас, прымусіць Антука больш увагі звяртаць на сваіх дзецяй, але не — ён бы звар’яцеў. Бог пакінуў мяне і маю сям’ю, адвярнуўся ад нас, за нешта пакрыўдзіўся! — Матруна некалькі разоў усхліпнула, аднак не заплакала, стрымалася. Корчак ужо падумаў, што яна выгаварылася, але не, яна зноў загаварыла:
— А гэтым летам да мяне ў карчму завітаў жабрак. Худы, слабы, увесь скалечаны. Я падала яму ялмужыну, а ён не зыходзіць, нечага чакае. Я ўжо пачала злавацца, як ён папрасіў паказаць яму майго сына і, убачыўшы яго, асеў на зямлю і заплакаў. Вось тады я і здагадалася, што гэта мой першы муж Юрка Забела і, калі мы выплакаліся, я даведалася пра трагедыю, што напаткала абоз нашай вёскі і чаму бандыты без літасці тады перабілі людзей. Аказваецца, атаманам банды быў Антук. Юрка сам яго не бачыў, але чуў голас і, каб не засталося сведкаў, бандыты ўсіх пазабівалі — нават брата свайго не пашкадаваў, вырадак. Юрку ж пашчасціла, яго не дабілі і да ночы ён ачуняў, а потым прыбіўся да нейкага пустэльніка. Праз год вярнуўся ў Заполле, — жанчына хусткай выцерла вочы. — А мы маглі б жыць разам, быць шчаслівымі, расціць дзяцей!
— Антук засек Юрку, каб той яго не выдаў?
— Тым днём Юрка з’явіўся ў карчме і ўсё, што набалела на яго душы за гэтыя гады, выказаў Антуку. Антук выслухаў Юрку спакойна, прапанаваў дваццаць коп грошай. Юрка не адмовіўся, Антук сказаў, што за дзень збярэ грошы і перадасць іх яму на беразе рэчкі. Што было далей, ты ведаеш.
— Давай раскажу. Твой сын Пятрусь, як заўжды, сядзеў у запечку і чуў размову дарослых. Ён хаця і хворы, аднак скеміў навошта Антук назначыў Юрыю сустрэчу ля Мухаўца, навошта ўзяў з сабой сякеру. Адвячоркам ён непрыкметна пакінуў сваю хованку і, прыхапіўшы цяжкі дубец, накіраваўся следам за Антуком.
Ён бачыў, як Антук секануў Юрыя і, выбраўшы зручны момант, сам ударыў Антука па галаве. Аглушаны айчым абярнуўся, абхапіў Петруся за шыю і той з усяе сілы, памножанай на страх і нянавісць, адштурхнуў Антука ад сябе. Антук зваліўся ў ваду і патануў, пры гэтым ён сарваў з шыі хлопца нацельны крыжык. Пра што думаў тады Пятрусь, я не ведаю, аднак мне падаецца, што ён даўно паляваў на Антука і даўно хацеў яго забіць, як нейкую крыважэрную пачвару.
— І ты, Матруна, была недзе побач, бачыла забойства, не папярэдзіла яго, прыняла страшэнны грэх на сваю душу. Менавіта ты падхапіла вось гэту сякеру і прынесла яе дамоў, менавіта ты забрала ў Антука грошы, якія ён збіраўся аддаць...
— Не было ніякіх грошай, — стомлена паправіла Самуіла жанчына. — Антук ішоў забіваць Юрыя і ніякіх грошай з сабою не браў. У астатнім жа ты ўсё расказаў правільна, бы сам бачыў.
— А мяне хто хацеў забіць тры дні таму?