— Во, кок удружыў. Вершык тут адзін ёсць. Не вершык, а чыстыя слёзы.
Разгарнуўшы газету, Мікола бліжэй пасунуўся да агню, да яго прыціснуліся дэсантнікі.
— Вось паслухайце,— пачаў ён чытаць:
Жди меня, и я вернусь,
Только очень жди.
Жди, когда наводят грусть
Желтые дожди…
Разведчыкі сядзелі маўклівыя, тужліва глядзелі на бледна-ружовы агонь. I яшчэ доўга пасля таго, як скончыў чытаць Мікола, у бліндажы-гроце панавала зацятая цішыня, у якую зрэдку і бязладна ўрываліся стрэлы і глухія выбухі: фрыцы лажыліся спаць.
— Пад Кіевам, хлопцы, я бачыў такі дождж,— парушыў маўчанне нехта з разведчыкаў.— Карычневая тлустая зямля на брустверы і жоўтыя фантанчыкі на ім, а там, наперадзе,— немцы: так і здаецца, што вось зараз яны праб’юць гэтую жоўтую сцяну і накрыюць цябе ў тваім акопе. Хоць на многае, пакуль адступалі, нагледзеўся, мурашкі, па спіне бегалі…
Дрыжалі на белых схуднелых тварах водбліскі, хісталіся на сценах цені, і, мабыць, кожны быў там: у маленькіх і вялікіх гарадах, на спаленых станцыях і паўстанках, пабітых, скалечаных вайной, але зноў-такі жывых.
«Жоўтыя дажджы…» — паўтарыў услых Забалотны. Ён з цяжкасцю адарваў позірк ад белага абруса і сустрэўся з карычневымі, нібы жаўтаватымі ў цьмяным святле вялікай залы, вачыма Валянціна.
— Прысаджвайся,— не здзівіўшыся, прапанаваў Ахрэм.
Валянцін моўчкі адсунуў з-за стала крэсла і сеў, паклаўшы на абрус худыя, з доўгімі, бы дзявочымі, пальцамі рукі. Здавалася, што ён не разгубіўся, убачыўшы ў гэтым партовым горадзе Ахрэма.
«Няўжо я стаў ахвярай гэтага чалавека? — падумаў Забалотны.— Не, тут нешта іншае. Але што менавіта?»
Валянцін не даў часу на роздум: кранутыя сівізной вусы схавалі трохі паблажлівую ўсмешку, якую можа дазволіць сабе толькі чалавек, што адчувае перавагу.
— Са шчаслівым прыбыццём,— павіншаваў Валянцін.— Што, паклікаў на суд праведны?
— Ды не,— злуючыся на сябе, адгукнуўся Ахрэм.— Няма ў мяне такога права, каб судзіць цябе. А калі б і было — не змог бы. Як гаворыцца, спішам грахі за даўнасцю гадоў.
— Згодзен,— нявесела пасміхнуўся Валянцін,— Ну што ж, шчырасць за шчырасць. Не вінаваты я перад табой.
— Не трэба чапаць мінулае.
— Нават неабходна, Ахрэм. Асабліва калі засталося дыхаць паветрам нейкі год, трохі меней ці болей.— Валянцін перахапіў насцярожаны позірк Забалотнага.— Ёсць такая хвароба. Гавораць, таму, хто знойдае на яе лекі, паставяць пры жыцці залаты помнік.— Ён абыякава махнуў рукой.— Мне дык не давядзецца паглядаець на той помнік. Хутка буду гуляць у дурня з архангеламі. Гульня, як нажуць, у адны вароты: і абыграць хочацца, і нельга, каб не трапіць да чорта. Дарэчы, за тое, што кінуў Алену, мне даўно ўжо належыць з’явіцца ў чысцілішча. А ты не скупіся. Налі трохі,— упікнуў Валянцін.— Во, зусім іншая справа… Дык вось з Аленай. Ты, браце, побач з ёй дужа няўклюдным глядзеўся. Далібог, як крывы дуб і стромкая бярозка. Можа, таму і кінулася ў вочы яе правінцыянальная некранутая прыгажосць. Кінулася і асляпіла. I ведаеш,— ён паглядаеў Ахрэму ў вочы,— я шчыра верыў, што буду шчаслівы. Але ж… Вельмі хатнім аказалася яе пачуццё. Так, занадта хатнім…
Апусціўшы галаву, Ахрэм сціснуў кулакі. Не хацеў, каб Валянцін заўважыў, як яму балюча. Але той заўважыў.
— А ты мне ўрэж, боцман,— параіў ён.— Толькі перш хачу сказаць: я сваё атрымаў на канцы дарогі. З’ехаў я тады з дачкой аднаго начальніка штаба. Калі ёсць час,— Валянцін запытальна паглядзеў на Забалотнага,— магу пазнаёміць. Аднак гэта я дарэмна. Не на твой характар. Адным словам, узяла мяне дачка вялікага начальніка за каўнер і тыцкае носам у тое дзярмо, што сам нарабіў.— Ён сашчапіў на грудзях рукі.— Кахаю я яе, сцерву. I ведаеш чаму? Ніколі не здагадаешся. Таму што яна мне здраджвае. Лёгка і бяздумна, як некалі і я. Ды і маладзейшая за мяне: кроў іграе. Вось і цягнуўся да яе нейкім нечалавечым хворым каханнем. Люблю і ненавіжу, што яе абдымаюць іншыя. Ці ж гэта не страшная расплата за мінулае?
— Дык кінь яе,— нечакана паспачуваў Ахрэм, але праз імгненне ашчэрыўся.— Вопыт у цябе багаты.
— А за труной ты пойдзеш? — спытаў Валянцін.— Не ўжо. Калі жыў бязбожна, дык хай мяне і пахавае бессаромная жанчына. Так будзе справядліва. Ну ды хопіць: што я ўсё пра сябе. А мне, Ахрэм, няма асабліва чым хваліцца. Вунь паглядзі на столік афіцыянтаў,— Валянцін паказаў рукой у бок эстрады.— Бачыш, за ім сядзіць мужчына ў світэры. Убіў сабе ў галаву, што ён Аляксандр Блок. На меншае і не згодзен. А наогул чалавек не без здольнасцей. Словы для песні, што я выконваў, напісаў. Вось і падкармліваюць яго хлопцы з аркестра. А ўвечары зноў крычыць, што ён Блок. Так і ў мяне. Ці ж не марыў я пра вялікую эстраду, рэцэнзіі ў газетах і каляровыя плакаты? Ды што там марыў: кожную ноч бачыў сябе ў святле рампы. Думаў, як Уцёсаў стварыць свой ансамбль. А што на фінішы атрымалася? Фініта ля камедыя. Вось і сышліся ў гэтай зале два няўдачнікі: адзін верыць, што ён Блок, а другі ўжо даўно пахаваў сваю мару. Дыялектыка спусташэння, а іншымі словамі — выцягнуў звычайную шасцёрку ў вялікай калодзе жыцця.