- А мы не патрывожым вашу мацi?
- Яна зусiм глухая. Ёй будзе нават прыемна паглядзець на iншага чалавека.
Мэгрэ не стаў казаць, што яму не надта хочацца ў перагрэты пакой, i прыняў прапанову.
Цяжка было вызначыць узрост панны Леон. Напэўна, ёй было больш як пяцьдзесят. Мацi выглядала гадоў на восемдзесят. Свой тоўсты нос дачка, напэўна, займела ад бацькi: на сцяне вiсела фатаграфiя мужчыны з такой самай "бульбiнай". Жанчына, бадай, усведамляла сваю непрыгожасць з самага дзяцiнства.
- Я толькi што быў у кансьержкi на вулiцы Бондзi.
- Яна, канечне, не магла паверыць?..
- Не магла. Вiдаць, што яна яго любiла.
- Яго ўсе любiлi. - Панна Леон пачырванела. - Якi ён быў добры! - таропка дадала яна.
- Вы яго часта бачылi?
- Ён прыходзiў да мяне... Нячаста, вядома. Я жыву далёка ад цэнтра, а ён чалавек заняты.
- Вы ведаеце, чым ён займаўся апошнiм часам?
- Я ў яго пра гэта нiколi не пыталася. Па-мойму, ён жыў нябедна. Думаю, пан Луi меў уласную справу - ён мог заявiцца да мяне ў любы час дня.
- А ён не расказваў пра людзей, з якiмi кантактваў?
- Мы пераважна ўспамiналi нашае жыццё ў Капланаў, пана Макса... А жонку яго вы бачылi? - неяк нерашуча запыталася яна.
- Учора ўвечары.
- I што яна вам сказала?
- Яна не разумее, чаму ў яго ў момант смерцi былi нагах жоўтыя чаравiкi. Яна лiчыць, што iх надзеў забойца.
Але панна Леон, як i кансьержка, таксама бачыла яго ў жоўтых чаравiках.
- Ён iх часта надзяваў.
- Ужо тады, калi яшчэ працаваў у Каплана?
- Не, толькi пазней. Прайшло досыць шмат часу, як яго першы раз у iх убачыла.
- А колькi прыблiзна, не скажаце?
- Прыблiзна год.
- Вас здзiвiла, што ён быў у жоўтых чаравiках?
- Здзiвiла. Гэта было не ў яго стылi.
- Што вы тады падумалi?
- Што ён змянiўся.
- Ён i праўда змянiўся?
- Ва ўсякiм разе, ён быў ужо не такi, як раней. Жартаваў iнакш. Нават рагатаў.
- А раней ён смяяўся?
- Цiшэй. У ягоным жыццi з'явiлася штосьцi новае.
- Жанчына?
Мэгрэ разумеў, што пытанне жорсткае, аднак яго трэба было задаць.
- Магчыма.
- Ён дзялiўся з вамi сваёй тайнай?
- Не.
- А за вамi ён нiколi...
- Нiколi! - пачырванеўшы, таропка перапынiла яна. - Клянуся! Я ўпэўнена, што яму гэта нават у галаву не прыйшло б.
Кошка, якая сядзела на каленях у старой, пераскочыла на каленi да Мэгрэ.
- Няхай сядзiць, - сказаў ён панне Леон, калi тая хацела сагнаць кошку.
Старая расчаравана пазiрала на яго. Камiсару захацелася запалiць люльку, але дзе тут запалiш!
- Закрыццё фiрмы Капланаў для вас усiх было цяжкiм ударам?
- Вельмi цяжкiм.
- А для пана Турэ асаблiва?
- Пан Луi быў больш за ўсiх прывязаны да гэтага дома. Там яму ўсё было роднае. Ён жа, зразумейце, пачаў працаваць там кур'ерам з чатырнаццацi гадоў!
- Адкуль ён прыехаў?
- З Бэльвiля. Ён расказваў мне: калi памёр яго бацька, мацi пераехала ў Парыж. Гэта яна прывяла яго да старога Каплана.
- Мацi памерла?
- Даўно ўжо.
Мэгрэ чамусьцi здавалася, што жанчына нешта ўтойвала. Яна глядзела яму ў самыя вочы, аднак камiсар адчуваў у iх нейкi няўлоўны рух.
- Я чуў, што яму было цяжка знайсцi новае месца.
- Хто гэта вам сказаў?
- Мне так здалося са слоў кансьержкi.
- Самi разумееце, як гэта цяжка - знайсцi працу, калi табе ўжо за сорак i няма спецыяльнасцi. Мне самой...
- Прыйшлося шукаць працу?
- Толькi некалькi тыдняў.
- А пан Луi як?
- Ён шукаў нашмат больш.
- Вы гэта дакладна ведаеце?
- Дакладна.
- Ён заходзiў да вас тады?
- Заходзiў.
- Вы яму чым-небудзь дапамаглi?
Цяпер камiсар ужо не сумняваўся, што панна Леон сабрала на чорны дзень сякiя-такiя грошы.
- Чаму вы ў мяне пытаецеся пра гэта?
- Таму, што пакуль я не буду ведаць, якi гэта быў чалавек у апошнiя гады, у мяне няма анiякага шанцу натрапiць на след забойцы.
- Я раскажу вам усё, - сказала яна, падумаўшы. - Але прашу вас, каб усё засталося памiж намi. Галоўнае, каб пра гэта не даведалася жонка.
- Вы яе ведаеце?
- Ён расказваў мне пра яе. Яе швагры ўсе добра ўладкаваныя, у кожнага свой дом.
- У яго таксама.
- Гэта яна прымусiла яго купiць дом i пасялiцца ў Жувiзi, побач з яе сёстрамi.
Голас у панны Леон задрыжаў.
- Ён баяўся сваёй жонкi?
- Проста ён нiкому не мог зрабiць балюча. Калi за некалькi тыдняў да Новага года мы засталiся без працы, ён не захацеў псаваць сваiм родным настрой пад канец года.
- I нiчога iм не сказаў, каб яны па-ранейшаму думалi, што ён у Каплана?
- Ён спадзяваўся знайсцi працу праз некалькi дзён, потым - праз некалькi тыдняў. Але ж гэты дом... Ён купiў яго ў крэдыт i павiнен быў плацiць за яго штогод. Самi разумееце, у якое становiшча трапiў бы ён, калi б не заплацiў тады.
- У каго ён пазычыў?
- У мяне i пана Сэмброна. Гэта наш бухгалтар. Ён ужо не працуе. Жыве адзiн, на набярэжнай Межысэры.
- Як у яго з грашыма?
- Ён ледзьве зводзiць канцы з канцамi.
- Чаму пан Луi не звярнуўся да пана Каплана?
- Той нiчога не даў бы. Такi ўжо ў яго характар. Дарэчы, у дзень закрыцця фiрмы ён выдаў кожнаму канверт з трохмесячнай зарплатай, дык пан Луi пабаяўся з-за жонкi пакiнуць гэтыя грошы пры сабе.
- Яна правярала яго кашалёк?
- Напэўна. Я захоўвала яго грошы ў сябе. Тры месяцы забiраў iх у мяне па частцы, усё роўна як зарплату. Калi гэтыя грошы кончылiся, тады i пазычыў у мяне. Але ён мне ўсё аддаў.
- Калi?
- Месяцаў праз восем-дзевяць.
- Вы доўга яго не бачылi пасля таго, як ён узяў у вас грошы?
- З лютага па жнiвень.
- Вы тады не хвалявалiся?
- Я ведала, што ён прыйдзе. Нават калi i не зможа iх аддаць...
- Ён сказаў вам, што знайшоў новую працу?
- Сказаў.
- Ён быў ужо ў жоўтых чаравiках?
- Угу. Потым ён зрэдку заходзiў да мяне. I кожны раз прыносiў якi-небудзь падарунак, цукеркi маме.
Толькi цяпер Мэгрэ здагадаўся, чаму старая ўвесь час глядзела на яго з расчараваннем. Госцi, напэўна, прыносiлi ёй салодкае, а ён прыйшоў з пустымi рукамi. Наступным разам трэба будзе прыйсцi з цукеркамi, падумаў ён.
- Ён не гаварыў пра сваiх новых знаёмых?
- Якiх новых знаёмых?
- Па працы.
- Не.
- А не казаў, у якiм квартале працуе?
- З усiх вулiц ён згадваў толькi адну - Бондзi. Ён туды часта заходзiў. Паглядзець, цi не разбурылi яшчэ наш дом. Дом стаяў, як i раней, i пан Луi ўсё шкадаваў: мы маглi б яшчэ й дагэтуль працаваць там.
Пазванiлi. У краму ўвайшла жанчына. Панна Леон, выцягнуўшы шыю, паглядзела на яе.
- Не хачу вас болей затрымлiваць, - узняўся Мэгрэ.
- Заўсёды буду вам радая.
- Дзякую.
Мэгрэ ўзяў з прылаўка свой капялюш i выйшаў.
- Куды паедзем, шэф? - спытаўся вадзiцель.
- У блiжэйшы бар.
- Дык тут зусiм побач, насупраць крамы.
Але Мэгрэ было б няёмка, калi б ён адразу ж пасля сустрэчы зайшоў у бар на вачах у панны Леон.
- Праедзем куды-небудзь далей.
Цяпер яму трэба было патэлефанаваць пану Каплан i знайсцi па адраснай кнiзе пана Сэмброна.
А раз ужо дзень пачаўся з кальвадосу, то ён вырашыў выпiць яшчэ кiлiшак.
3. ЯНКА ЎСМЯТКУ
Мэгрэ паабедаў у пiўной "Дэльфiн", за сваiм улюбёным кутнiм столiкам. У яго не было нiякай тэрмiновай справы, i ён мог бы паесцi дома, але хацелася пабыць аднаму. Як заўсёды ў гэты час тут пацягвалi аперытыў iнспектары з набярэжнай Арфэўр. Яны скосу пазiралi на камiсара, а ён глядзеў праз акно на Сену.
Iнспектары моўчкi пераглянулiся. Яны былi з iншага аддзела, але добра ведалi камiсара. Калi паходка ў Мэгрэ рабiлася цяжкая, позiрк - туманны, а выгляд - пануры, усе разумелi, што ён разгадвае нейкую галаваломку. Нехта мог усмiхнуцца, але кожны паважаў яго, бо ведаў: рана цi позна злачынца будзе знойдзены i прызнае сваю вiну.