Выбрать главу

«3.10.1893. Я не люблю фатаграфаваць мёртвых дзяцей».

Раздзел другі. Сляды на твані

Гальяш з сілай правёў далонямі па твары:

- “Тытанік”, блін... Па-беларуску...

Я адклала ўбок зялёны сшытак з пажаўцелымі старонкамі, спісаны цвёрдым дробным почыркам. Усё роўна зараз ні слова вымавіць не магу. Толькі ўсхліпваць.

Сапраўды, “Тытанік” па-тутэйшаму. Заміж акіяна з чыстай вадзіцай - смярдзючая дрыгва. Хлябчыце і маўчыце.

За вокнамі зноў згушчалася восеньская цемра, але зор не было відаць. Адкуль зоры там, дзе лупяць штучныя абыякавыя вочы ліхтары ды клубіцца смуроднае дыханне машын? Гальяш усхапіўся з канапы, якую мы ўгвэзалі за суткі чытання аднойдзеных на антрэсолі дакументаў так, што варта было дзеля яе прыдумаць гіганцкую пральную машыну, і ўсхвалявана захадзіў па пакоі.

- Што за паскудства гэтыя сямейныя гісторыі! Недарэчныя, несправядлівыя смерці - і ніякага следу. Падумаць толькі, і гэты альбом з фотаздымкамі, і дзённік, калі не містыфікацыя, мусілі пабываць у дрыгве...

Я, выцершы слезы, ад якіх усё перад вачыма расплывалася, уважліва перагледзела старонкі: там-сям пакарабачаныя, з пацёкамі, яны ўсё-ткі захаваліся добра, атрамант не расплыўся нідзе.

- Напэўна, дарожныя сумкі графа Каганецкага былі з дыхтоўнай скуры, не прапускалі ваду. Таму і не патанулі.

Гальяш з размаху ўсеўся на канапу, аж спружыны віскнулі, нервова расшпіліў каўнер кашулі ў краткі. Цяпер ён яшчэ больш быў падобны да свайго продка з фотаздымка: ускудлачаныя русявыя валасы, высокі лоб, адчайныя шэрыя вочы на смуглявым абліччы.

- Там яшчэ штосьці напісана?

Я перагарнула апошнюю старонку.

- Так. Запіс зроблены праз год пасля папярэдняга.

Я адпіла даўно астылай гарбаты і зачытала:

- “23.10.1894. Дзеля чаго мне жыць, я зразумела толькі праз месяц пасля таго, як загінуў мой дарагі незабыўны Шымон. Цяпер, спадзяюся, я да канца свайго жыцця буду глядзець у любыя шэрыя вочы - на твары нашага сына. Давыд стрымаў слова, якое даў Шымону: ён самы адданы і верны чалавек на свеце. Мы перабраліся ў Вільню, Давыд перавёўся ў тутэйшы ўніверсітэт, падалей ад здрадніка Калоцкага. Бедны Давыдзе: ён зусім хворы, і нават не гады, дні палічаныя... Магчыма, я прыму ягоную прапанову аб фіктыўным шлюбе і ўсынаўленні: Ігнат мусіць вырасці ў бяспецы, без плямаў на паходжанні. Але сэрца маё засталося ў бурштынавым палацы. Падумаць толькі: нават белая сукенка ацалела з майго няздзейсненага вяселля! А адзінае маё каханне... Я спадзяюся толькі, што ўдасца зноў вярнуцца да тае кладкі над прорвай, дзе стаіць камень з крыжам, і выплакаць хоць частку слёзаў. Спадзяюся, мой сын і дзеці сына таксама не забудуць дарогі туды”.

Мой голас зноў сарваўся.

- Значыць, мяркуючы па нашым прозвішчы, прабабка ўсё-ткі пабралася шлюбам з этнографам Масевічам, - задумліва прагаварыў Гальяш. - Але насамрэч мы - не Масевічы, а Каганецкія.

Я стрэсла з пледа ў краткі, якім была засланая канапа, крошкі і абгрызкі і расклала паперы з цэлафанавага скрутка.

- Та-ак, што з гэтых папер вынікае... Твой прадзед, Ігнат Шымонавіч, бачыш, імя па-бацьку ў яго ўсё-ткі захавалася, стаў выкладчыкам педтэхнікума. Вунь колькі грамат у яго... Вынаходнік, перадавік, удзельнік ВДНХ...

- Гэтую кватэру вылучылі менавіта яму, - пацвердзіў Гальяш. - Але дзед пра яго нічога не распавядаў.

Я вывучала пасьянс з чужых лёсаў, раскладзены на пледзе ў краткі.

- А не распавядаў таму, што твой прадзед быў арыштаваны ў 1937-м. Вось даведка: загінуў ад сардэчнай недастатковасці ў медпункце Сіблага ў 1942-м. Я такіх даведак нагледзелася. Закатуюць чалавека, расстраляюць - і пішуць сваякам: “ад сардэчнай недастатковасці”. Добра, калі яшчэ адразу паведамяць. Здаралася, цягам гадоў слалі нябожчыку лісты і перадачы.

Гальяш узяў пажаўцелую паперу, як рэдкага павука:

- Цікава, прабабка Багуслава яшчэ жыла, калі яе сына, як і бацьку, пагналі ў Сібір?

Я ўявіла, што гэта магло значыць для няшчаснай жанчыны, і здрыганулася.

- Даведка пра рэабілітацыю Ігната Масевіча... Выдадзена жонцы, Ульяне Масевіч-Кароціч. О, цікавы дакумент... Копія скаргі на шкодніка Ігната Масевіча, супрацоўніка аддзела машынабудавання КП(б)Б, ад рабочага- вынаходніка Аляксея Хведаровіча самому Сталіну. Не, ты паслухай, якая жэсць: “Ваша искренность, Иосиф Виссарионович, и простота души к простым людям всего мира возбудили в моей душе мужество оторвать Вас на несколько минут от государственных дел”. Бла-бла-бла... “Я, простой рабочий в области изобретательской работы, задался целью быть насто­ящим изобретателем. Я хочу описать вам, Иосиф Виссарионович, судьбу одного моего изобретения, именуемого «Комбинированная машина для производства трудоемких работ». Машина предназначена для выполне­ния работ до тридцати наименований”. Бла-бла бла. “Мое образование состоит из 3-х классов церковно-приходской школы. И вот когда рабочий изобретатель к тому же малограмотный является в Комитет по изобре­тениям в области машиностроения с изобретением, имеющим большое значение для народного хозяйства нашей Родины, то вызвал простест среди членов Комитета, имеющих специальное образование и занимаю­щих высокие должности. Некоторые люди (И.С. Масевич), занимающие высокие должности, еще не лишены чванства и не могут равнодушно относиться к важным изобретениям, сделанным простыми людьми, и тормозят их продвижению...”