яго было нашмат важнейшым, і прысьвячаў ён яму ўвесь свой час. Ён пабудаваў уласнымі рукамі сямейны дом каля Парыжу, пра што я распавяду падрабязна. У апошнія гады свайго жыцьця меў шмат радасьці й задавальненьня з мастацтва.
Як і бальшыня нашай сьвядомай інтэлігенцыі, належаў ён да таго «страчанага пакаленьня» ХХ стагодзьдзя, якое дзеля чужой волі мусіла пакінуць бацькаўшчыну, пазбаўляючы яе такіх патрэбных ёй сыноў і дачок.
Брат Лявон
Татавы тэхнічныя здольнасьці пераняў мой малодшы брат Лявон. Як і для таты, электрыка (да якой пазьней дадалася электроніка), будоўля, усе віды энэргетыкі ня маюць для Лявона сакрэтаў. Брат займаў адказныя пасады, кіраваў аддзелам у вялікай францускай фірме.
Апошнія гады перад пэнсіяй працаваў у Бела- русі, узначальваў эўрапейскае энэргетычнае прадстаўніцтва ў Менску. Спадзяюся, пра гэта сам раскажа некалі ў сваіх успамінах.
Зь беларускага жыцця ў Парыжы
Францускі кантракт. — Нас сустракае Рыдлеўскі. — Гатэль на высьпе Ля Гранд Жат. — Я павінна быць найлепшай вучаніцай. — Капліца пад Сэн-Сюльпіс. — Вучуся граць на піяніна. — Я выбіраю замежныя мовы. — Будынак у сквэры Манталён. — Прамовы Міколы Абрамчыка. — Баль у вэтэранаў. — Першае спатканьне зь Янкам Сурвілам. — Тата робіць маркі БНР. — Газэта «За волю»
Францускі кантракт
Наша сям’я прыехала ў Францыю 12 красавіка 1948 году, па праграме эміграцыі ўцекачоў — з краінаў, дзе яны апынуліся падчас ці пасьля Другой усясьветнай вайны, у краіны сталага пасяленьня. Пражыўшы тры гады ў
Даніі, куды нас закінуў лёс у траўні 1945 году, мы былі змушаныя пакінуць гэтую цудоўную краіну, таму што яна ня мела магчымасьці прыняць сотні тысяч людзей, якія тым ці іншым спосабам туды дабраліся, уцякаючы ад вайны ды бальшавіцкай пагрозы.
Францыі тады якраз патрабаваліся работнікі, і, каб не аддаляцца ад Беларусі, бацькі вырашылі эміграваць туды, разам з бальшынёй беларускіх уцекачоў у Даніі.
Усе мы прыехалі ў Францыю з кантрактамі працы на фэрмах. Паколькі ў Францыі не хапала рабочых у галіне сельскай гаспадаркі, імігранты мусілі згадзіцца адбыць кантракт на вёсцы перш як шукаць іншай працы. Такі кантракт падпісаў і тата, і мы былі гатовыя, прыехаўшы ў Францыю, пасяліцца недалёка ад Макон-сюр-Сон, у цудоўнай францускай правінцыі Бургонь, куды нас выправілі.
Але выйшла непаразуменьне. Фэрмэр прасіў сям’ю рабочых, а не гараджанаў, ды да таго з малымі дзецьмі. Пабачыўшы нас, перапалохаўся. Гэта дало тату надзею, што мо як зможа адразу перабрацца ў Парыж, дзе ўжо была вялікая беларуская грамада. Прапанаваў фэрмэру паехаць у адміністрацыю. Там паказаў свае дыплёмы і запэўніў, што ня будзе дамагацца працы ў фэрмэра, калі той не жадае яго прыняць. Вось так мы і атрымалі дазвол перабрацца ў Парыж.
Нас сустракае Рыдлеўскі
У Парыжы нас спаткаў Лявон Рыдлеўскі. Завёз нас на вуліцу дэ Гравіе, 65, дзе тады жыў Прэзыдэнт Рады БНР Мікола Абрамчык з жонкай Нінай. Мы ведалі Міколу Абрамчыка яшчэ з Даніі, куды ён некалькі разоў да нас прыяжджаў. Але заапекаваўся намі інжынэр Рыдлеўскі. Памятаю ягоную ветлівую ўсьмешку.
Дагэтуль маю ў альбоме некалькі здымкаў з таго першага дня ў Парыжы: ня ведаючы, як малых пазабаўляць, завёў нас у «фотаматон» (аўтаматычны фатаграфічны кіёск), і зрабілі мы там сэрыю партрэтаў.
Як я даведалася крыху пазьней, беларусы ў Парыжы тады жылі ў чатырох месцах. Частка жыла на слаўнай высьпе Ля Гранд Жат, якую паўстагодзьдзя раней малявалі імпрэсіяністы. Безумоўна, не выглядала яна пасьля вайны так прыгожа, як на пачатку стагодзьдзя, але ўсё ж месца было цудоўнае. Другая частка беларусаў жыла на поўначы Парыжу, недалёка ад Маршэ-о-Пюс. Называлі мы гэтае месца Клінянкур, паводле назвы апошняй станцыі на лініі мэтро, якой туды ехалі. Жылі беларусы таксама на вуліцы Бацарыс, у 19-й акрузе францускай сталіцы, і на вуліцы Гамбэта, у 11-й акрузе.
Гатэль на высьпе Ля Гранд Жат
Спадар Рыдлеўскі завёз нас на выспу Ля Гранд Жат, дзе мы пасяліліся ў адным маленькім пакойчыку старога перадваеннага гатэлю. Толькі пад восень перабраліся ў два пакойчыкі, дзе і жылі, пакуль не купілі кавалка зямлі і не пачалі будаваць сваю хату ў 1952 годзе.
Адзін з пакойчыкаў, тры на тры мэтры, быў нашай сталовай, заўсёды поўнай сяброў, і працоўняй, дзе дзеці рабілі вечарамі школьныя заданьні, а тата даваў лекцыі матэматыкі ды фізыкі хлопцам, якія стараліся прадаўжаць навуку, перарваную вайною. Гэта была таксама спальня бацькоў. Другі пакойчык такой жа плошчы быў спальняй дзяцей і кухняй. Там стаяла і маміна швейная машына, на якой яна старалася падзарабіць пару грошаў, бо тата зарабляў вельмі мала ў маленькім атэлье, дзе рамантаваў маторы.