Klaas zat er niet-begrijpend bij. Ik glimlachte tegen hem.
‘Wanneer dat telefoontje niet gekomen was, dan had ik je waarschijnlijk niets verteld. Nu kan ik dat wel doen, want wat ik je ga vertellen, kun je morgen grotendeels in de kranten lezen. Ik zeg grotendeels. Over dat deel dat je morgen niet in de kranten leest, vraag ik je te zwijgen.’
Hij knikte ernstig.
‘Natuurlijk Peet, als je dat wilt.’
‘Ja, ik wil het. Want als de Ouwe de ware toedracht weet, zal hij mij niet langer als rechercheur kunnen handhaven. En ik wil en mag er nu niet mee ophouden.’ Ik slaakte een diepe zucht. ‘Maar laten we daar niet langer bij stilstaan. Je wilt de geschiedenis van de beide moorden?’
Hij knikte.
‘Goed Klaas, je hebt er recht op. Laat ik je dan om te beginnen een stukje voorlezen. Voor een beter begrip, geloof ik dat het nodig is. Misschien ligt hier wel de kiem… het begin.’ Ik pakte mijn notitieboekje en las.
Je werkt, je werkt, en iedere minuut word je ouder. Plotseling bemerk je dat je nooit hebt geleefd. Het is een bittere gewaarwording. Je vrouw is van je vervreemd en je kinderen zijn je ontgroeid. Er is een breuk, een onherstelbare breuk. Je kunt geen jaren overbruggen. Ze zijn vergleden, ongemerkt, weg, de eeuwigheid in. Je bent geacht, geëerd en je hebt geld. Veel geld. Geld, dat je zo belangrijk vond dat je er alles voor opofferde. Maar met geld kun je geen jaren van je leven terugkopen. Je kijkt in de spiegel. Het haar is grijs geworden en om te schijnen wat je denkt te zijn — een sportief zakenman — rooster je je hoofd onder een hoogtezon, want je gunt je geen tijd om je in de echte zon te koesteren. Het is alles leugen, leeg, doelloos, want het doel op zich, is geen doel. Wat kun je met geld doen? Je kunt ermee gokken en je kunt er zelfs een vrouw mee kopen. Of eigenlijk, geen vrouw, maar een vrouwenlijf, een lichaam, maar geen ziel. Want in hun hart haten ze je, omdat jouw geld ze tot slaaf heeft gemaakt.
Ik klapte mijn boekje dicht.
‘Nogal triest,’ zei Klaas.
Ik knikte met een ernstig gezicht.
‘Het zijn de woorden van Charles van Duuren. Ik heb ze onthouden en later opgeschreven, omdat ik ze zo kenmerkend vond. Volgens mij vormen ze de feitelijke aanleiding tot het hele drama.’
‘Hoezo?’
‘Wel, toen Van Duuren merkte dat de tijd niet had stilgestaan, meende hij een achterstand te moeten inhalen en begaf zich in kringen die hij vroeger angstvallig zou hebben gemeden. In het huis waar Van Duuren zo nu en dan een gokje waagde, kwamen meer mensen zoals hij; captains of industry en anderen, die wel iets te verteren hadden. Het was het operatieterrein van Anna Bentveld en Mooie Bertus.
Anna drong zich aan Van Duuren op. En Van Duuren was een willige prooi. Hij had in zijn leven weinig liefde ontmoet en was wel gecharmeerd van de attenties van een mooie vrouw. En Anna was mooi, uitzonderlijk mooi.
Aanvankelijk speelden Anna en Bertus hun oude spelletje. Ongeveer een maand na de eerste kennismaking, presenteerde Bertus zich weer als de bezorgde broer van Anna. Van Duuren was echter een man van een ander kaliber dan de tuinderszoon uit het Westland, van wie ik je eens vertelde. Hij beschikte ook over meer mogelijkheden. Toen “broer” Bertus met het beproefde voorstel van het sigarenzaakje kwam, ging Van Duuren daar niet op in. Hij had een ander plan.
Hij installeerde Anna heel comfortabel in dat huis aan de Keizersgracht en verzorgde haar ruim van geldmiddelen. Anna proefde voor het eerst in haar leven iets van “geborgen zijn”. Ze behoefde zich niet meer aan eenieder voor een paar luttele rijksdaalders te verkopen. Het was alsof ze uit een boze droom ontwaakte. Op aanwijzingen van Van Duuren ging ze zich ook anders kleden. Niet meer zo uitbundig. Hij adviseerde haar bij een nieuwe garderobe. Van Duuren heeft smaak. Onder zijn invloed veranderde ze volkomen, en niet alleen uiterlijk. Spoedig speelde ze de rol van een pasgetrouwd vrouwtje. Een rol waar ze in opging. Van Duuren behandelde haar voorkomend en correct. Hij hield haar ook niet op de achtergrond. Hij trad met haar in het openbaar en nam haar mee naar toneelvoorstellingen, opera’s en concerten. Voor Anna ging een nieuwe wereld open en ze genoot ervan met volle teugen.
Van Duuren is een charmant man. Ik kan dat getuigen. Aanvankelijk beschouwde Anna zijn bezoeken nog als een noodzakelijke tegenprestatie voor de luxe waarmee hij haar omgaf. Maar geleidelijk aan veranderde dat. Ze ging naar zijn bezoeken verlangen. Er ontstond tussen hen beiden een band, een intimiteit, met iets van dat subtiele gevoel dat men liefde noemt. De basis van hun verstandhouding lag, hoe vreemd het ook klinkt, in hun beider verleden. Ze hadden ieder voor zich, in hun hunkering naar geld, nooit werkelijk geleefd, nooit iets geproefd van de intense vreugde, die het menselijk contact kan geven. Ik idealiseer dit niet, geloof me, ik ben nuchter genoeg. Maar je moet de verhouding Van Duuren-Anna Bentveld toch niet alleen zien in het licht van haar verleden. Ik bedoel, Anna was op den duur niet meer de hoer die haar gunsten exclusief aan Van Duuren had verkocht. Ze was meer, veel meer. De verhouding was door hen beiden ver boven het niveau van het banale getild. Het droeg zelfs het aureool van liefde.
Je begrijpt dat dit alles Mooie Bertus niet zinde. Anna verschafte hem zo nu en dan wel iets van haar overvloed, maar daar nam Bertus op den duur geen genoegen mee. Anna was voor hem altijd een ruime bron van inkomsten geweest en hij voelde dat ze hem ontglipte.
Op een dag kwam hij met een voorstel. Hij moest twintigduizend gulden hebben, dan zou hij haar verder ongemoeid laten. Anna was wanhopig.
Bij een volgend bezoek van Van Duuren biechtte ze hem alles op. Ze zei hem, dat Bertus geen broer van haar was, maar haar ex-souteneur. Ze vertelde dat Bertus haar altijd had geëxploiteerd en dat ze er nu alles voor over had om van hem af te komen. Van Duuren was wel bereid om die twintigduizend gulden zonder meer te betalen, maar Anna was daar fel op tegen. Ze kende Bertus al jaren en ze wist dat die twintigduizend gulden slechts het begin zouden zijn van een eindeloze reeks afpersingen. Ze had een ander plan. Bertus moest in een situatie worden gebracht, waarin het hem onmogelijk werd om zijn chantageactiviteiten voort te zetten. Ze zou een valletje voor hem opzetten en de nummers van de bankbiljetten noteren.
Na enige bedenkingen ging Van Duuren met het plan akkoord. De volgende avond gingen ze beiden bij Bertus op bezoek. Van Duuren vertelde hem, dat hij onmogelijk die twintigduizend gulden kon geven. Hij had ze niet, althans niet privé. Hij beschikte natuurlijk wel over geld, maar dat was geld van de zaak en daar mocht hij niet aankomen. Bertus begreep. Toch wilde Van Duuren Anna wel vrij kopen. Het was hem die twintigduizend wel waard, zelfs wel meer. Daarom had hij een plannetje. Hij zou in het huis van Anna Bentveld een tas met vijfentwintigduizend gulden achterlaten; geld van de zaak. Die tas kon Bertus krijgen, maar onder één voorwaarde: hij moest die tas uit het huis van Anna weghalen door middel van een inbraak. En het moest een duidelijke inbraak zijn, zodat Van Duuren het verlies van het geld kon verantwoorden.’
Klaas glunderde.
‘Het was een aardig opgezet valletje,’ zei hij. ‘En… ging Bertus erop in?’
‘Ja, hij vond het een goed plan. Hij wilde alleen een kleine verandering. Hij vroeg twintigduizend vooruit en vijfduizend in de tas.’
‘Waarom?’
‘O, de verklaring die hij gaf was heel plausibel. Hij redeneerde als volgt: “Word ik bij de inbraak gepakt en er zitten vijfentwintigduizend gulden in de tas, dan ben ik alles in één keer kwijt. Zitten er slechts vijfduizend in de tas, dan raak ik wel die vijfduizend kwijt, maar dan heb ik nog twintigduizend achter de hand.” ’
‘Een handige redenering,’ grinnikte Klaas.
Ik knikte.
‘Inderdaad. Zeker gezien in het licht van hetgeen later gebeurde. Bertus was opgegroeid in de misdaad. Hij had een lange ervaring. Hij vormde in feite geen partij voor het duo Van Duuren-Anna. Hij was veel sluwer. Toch geloof ik niet, dat hij argwaan had. Hij had op dat moment ook nog geen enkele reden om te wantrouwen. Het voorstel van Van Duuren was heel aanvaardbaar. De kleine verandering die Bertus wenste, kan je beschouwen als een normale risicovermindering.’