Wielu rzeczy opowiadanych przez Martę nie zapamiętałam. Zostawały mi po nich jakieś niewyraźne puenty, jak musztarda zostawiona na brzegu talerza, kiedy główny posiłek został już zjedzony. Jakieś scenki, straszne lub zabawne. Jakieś obrazy wyrwane z kontekstu – że dzieci łowiły pstrągi w strumieniu gołymi rękoma. Nie wiem, po co gromadziłam takie szczegóły, a zapominałam całą opowieść, która przecież musiała coś znaczyć, skoro była opowieścią z początkiem i końcem. Zapamiętywałam same pestki, które potem moja pamięć – i słusznie – musiała wypluć.
To nie było tak, że tylko słuchałam. Ja też do niej mówiłam. Kiedyś na początku powiedziałam jej, że boję się umierania, nie śmierci w ogóle, ale samego momentu, kiedy już nie będę mogła niczego przesunąć na potem. I że ten strach przychodzi zawsze wtedy, gdy jest ciemno, nigdy za dnia, i trwa kilka strasznych chwil, jak atak epileptyczny. Zaraz zawstydziłam się tego nagłego wyznania. Wtedy to ja starałam się zmienić temat.
Marta nie miała duszy terapeuty. Nie dopytywała, nie rzucała nagle mytych naczyń, żeby przy mnie usiąść i poklepać mnie po plecach. Nie próbowała, tak jak inni, wszystkiego co ważne umieścić w czasie i zapytać nagle: „Kiedy to się zaczęło?” Nawet Jezus nie uniknął tej bezsensownej pokusy i spytał o to samo opętanego, którego miał uzdrowić. „Kiedy to się zaczęło?” A przecież wydawałoby się, że najważniejsze jest tylko to, co trwa teraz, przed samymi oczami. Że pytanie o początek i koniec nie daje żadnej wartościowej wiedzy.
Czasem myślałam, że Marta nie słucha albo jest nieczuła jak ścięte, martwe drzewo, bo w takiej chwili brzęk naczyń, jak oczekiwałam, nie milkł, a jej ruchy nie traciły automatycznej płynności. Wydawała mi się nawet jakaś okrutna, nie raz i nie dwa, jak na przykład wtedy, gdy tuczyła te swoje koguty, a potem zabiła je i zżarła, wszystkie naraz, w ciągu dwóch jesiennych dni.
Nie rozumiałam Marty i teraz jej nie rozumiem, gdy o niej myślę. Ale po co mi rozumienie Marty? Co miałoby mi dać jasne odkrycie motywów jej zachowań, źródeł, z jakich płynęły jej wszystkie opowieści? Co dałaby mi jej biografia, jeżeli w ogóle Marta miała jakąś biografię? Może są ludzie bez biografii, bez przeszłości i bez przyszłości, którzy zjawiają się innym jako wieczne teraz?
Taki-a-Taki
W ciągu kilku następnych wieczorów, zaraz po Teleexpressie, przychodził Taki-a-Taki, nasz sąsiad. R. grzał wino, sypał do niego cynamonu i wrzucał goździki. Taki-a-Taki co wieczór opowiadał zimę, bo zima musi być opowiedziana, żeby mogło przyjść lato. Była to cały czas ta sama historia – o tym, jak powiesił się Marek Marek.
Słyszeliśmy tę opowieść od innych, a wczoraj i przedwczoraj od Takiego-a-Takiego. Ale on zapominał, że ją opowiadał, i zaczynał wszystko od początku. Początkiem było pytanie, dlaczego nie przyjechaliśmy na pogrzeb. Nie mogliśmy przyjechać, bo to było w styczniu. Nie mogliśmy się zebrać do kupy, żeby przyjechać na pogrzeb. Padał śnieg, samochody nie odpalały, rzęziły akumulatory. Droga za Jedliną była zasypana i autobusy stały w rozpaczliwych korkach.
Marek Marek mieszkał w domku z blaszanym dachem. Jego klacz zeszłej jesieni przychodziła do naszego sadu zjadać spadłe jabłka. Wygrzebywała owoce spod nadgniłych liści. Na nas patrzyła obojętnie. R. mówił nawet, że ironicznie.