— Я й бяз вас ведаю, у якіх вірах рыба водзіцца. Чуеш?!
— Дык чаму ў вашым аддзеле столькі занядбаньняў?
— Во, брат, калі ў цябе розум праявіўся! Папрацуй ты ў нас. Мо', дзякуючы табе, прападуць нашы беды... — дырэктар прыгледзеўся да якогасьці сказу на першай старонцы пратаколу. — Гм, так.
— Не прападуць, — Сумленевіч, даняты да жывога, сказаў яму проста ў вочы: — Некаторыя вашы супрацоўнікі змагаюць іх хабарамі! — i, калі дырэктар запытальна паглядзеў на яго, ён дадаў: — Сёньня раніцай загадчык сэкцыі паслугаў прынёс мне шынку й запрасіў мяне на абед!
— Вэнджаную?
— Што — вэнджаную?
— Ну, шынку?
— Ня ведаю. Я ня ўзяў яе.
— Дорага хацеў...
— Гэта быў хабар, пане дырэктар. Спроба падкупіць мяне з мэтай затушаваць выяўленыя мною недагляды ў вас. Ці я ясна кажу?
— Цалкам, — ён, таўшчэрны, сеў ажно на двух крэслах.
— I гэта вас не трывожыць?
— Трывожыць.
— Вы пакараеце яго?
— За што?
— За хабарніцтва, за спробу выкруціцца ад саліднай працы, — Сьцяпан зьедліва ўсьміхнуўся: — Ад бяды, як вы кажаце...
— Кожны, пане, ратуецца, — скрыпелі пад імі ссунутыя крэслы.
— Мы з цэнтру прывозім вам бяду, праўда?
— Не памятаю, ведаеш, каб было іначай.
— Лічыце нас ворагамі?
Дырэктар абыякава падпісаў пратакол:
— На, бяры ды едзь сабе да д'ябла, — ён падкінуў паперы да рук Сьцяпана. Манька! — крыкнуў; зьявілася яна так хутка, што Сьцяпан не пасьпеў як сьлед апрануцца. — Пакліч да мяне таго бамбізу, — сказаў ён да яе.
— Я — патрэбны вам? — Сумленевіч зразумеў, што дырэктар выклікаў загадчыка сэкцыі паслугаў, каб высьветліць інцыдэнт.
— Не. Бывайце здаровы.
— Да пабачэньня.
Прызнацца, у Беласток выяжджаў Сьцяпан зь нейкай няўпэўненасьцю. Не грубіянства выклікала ў ім разгубленасьць. Цяпер, паглыбляючыся ў тую размову, ён амаль з жахам усьведамляў сабе, што супрацоўнікі ў Бельску пагадзіліся даўным-даўно на тое, каб быць непаўнацэннымі. Як-жа назваць іх тоесамасьць з працоўнай часткай грамадзтва, якім кіруюць — яны пераконаныя ў тым беспатрэбна хітрыя ды інтэлігентныя. У гэтым ступіў Сьцяпан на зарослую сьцежку суадносінаў паміж селянінам і панам, вытваральнікам матэрыяльных багацьцяў і карыстальнікам іх. Ня так і далёка грымела водгульле сівой мінуўшчыны, якая хмарай насоўвалася на пакінутыя абшары. Адыйдзе яна й ніколі ня вернецца, але яшчэ спустошыць градам новазялёную буйнасьць, абсьцябае яе...
У раздражненьні думаецца ўсялякае.
Сумленевіч застудзіўся; за дарогу зьмёрз ён у ногі. У вагоне, якім вяртаўся дадому, было холадна; падшукаць цяплейшага — паленаваўся (пашанцавала яму мець жвавага спадарожніка). Сіплы кандуктар — у вадказ на Сьцяпанавы заўвагі наконт дрэннага абаграваньня — адсек: "Я вас не запрашаў сюды".
14.
Зусім дрэнна адчуў сябе Сумленевіч на працы. Кінуў ён пісаць даклад аб візытацыі бельскага аддзелу й пайшоў да лекара. Там гудзеў натоўп хворых, насупраць белых дзьвярэй. Мэдсястра выкрыквала чарговыя прозьвішчы й кожны раз прасіла: "Людзі! Сядайце, ня стойце так, бо нікому не даяце прайсьці".
Боль галавы не дазваляў Сьцяпану што-кольвек чытаць. Ад гарачкі яму сьпякаліся вусны.
— У вас пачаткі запаленьня лёгкіх, — сказала Сьцяпану лекарка. Яна выпісала яму накіраваньне ў рэнтгэнаўскі габінэт.
— Я ледзь трымаюся на нагах, пані доктар, — узмаліўся ён. — Нікуды не пайду...
— Гэта недалёка, — яна назвала блізкі адрас. — Вы-ж мужчына, — дадала яна, зь мілай грымасай. — Зрабіце клішу й тады пахварэеце сабе, паляжыце ў пасьцелі...
— А што будзе, калі я памру?! — няньчыўся ён. На пальцы яе рукі залаціўся шлюбны пярсьцёнак, надта шырокі.
— Не, вы ня зробіце гэтага. Прымеце прадпісаныя вам лякарствы й уваскрэсьнеце. Трэба вам верыць у мэдыцыну. Прынясеце мне рэнтгенаўскую клішу — атрымаеце дадатковыя рэцэпты. Добра?
— Дамовіліся, — боль, так адчуваў Сьцяпан, як бы памяншаўся. — Адчую свой канец — паклічу вас. Можна?
— Выспавядаць? — хмурылася яна. — Будзе з чаго? — хуценька запаўняла бюлетэнь, пакідаючы Сьцяпана па-за ўвагай. — Даю вам тыдзень вольнага, каб вы адпачылі ад шэфа, — зграбна прыціснула да блянку сваю маленечкую імянную пячатку. — Хварэйце на здароўе.
— Сумна бяз шэфа, — Сьцяпан: "У яе, напэўна, недурны муж і таму яна не баіцца какецтва, паненскага свавольля".
— Так? Няма чым хваліцца, — яна кораценька запісала ў карце хваробы.
Па лякарствы хадзіла Кіра.
Тэмпэратура ў яго падскочыла звыш трыццаці дзевяці градусаў. Сьцяпан правальваўся ў бяздоньне, у несканчонасьці якога мігцела яму трывожнае. Вынырала зь яго бяспамяці якоесьці скрыжаваньне вуліц у горадзе з высачэзнымі дамамі, каб аддаліцца й зьнікнуць, быццам агеньчыкі сустрэчнай станцыі, празь якую праімчаўся ў цягніку міжнароднага маршруту. У купэ прасадзіў галаву кандуктар з пабялелым тварам: "Памятайце, што я не запрашаў вас сюды! Тут вам i будзе каюк! На чыгунку за Бельскам налезла гара Джамалунгма. Але я выскачу ў вадхон. Чао, казлы адпучшэньня!" Iнтэлiгентны спадарожнік Сьцяпана выбіў локцем шыбу й тузануў яго за рукаў: "Уцякайма!" Наперадзе загрымеў выбух катастрофы. "Я таму слухаў вашай гутаркі, бо нудзіўся. Вы мяне зусім не цікавіце, i за гэта я прашу ў вас прабачэньня", — ён, спадарожнік, з жахлівай адкрытасьцю пацалаваў...