Час Суда наблiзiўся. Разнашэрсным натоўпам выгналi з падзямельля апрышак. Барадатыя, разкудлачаныя й заспаныя, яны моўчкi стоўпiлiся на агароджанай пляцоўцы. Шчыльная суровая варта абкружыла iх насьцярожаным колам.
Прышынскi быў тут-жа. Правёўшы ноч у цёмнай вязьнiцы ён са страхам чакаў зьяўленьня грознага Судзьдзi й зайздросьцiў у душы апрышкам...
Вiтаўт быў у Царкве. Шчыра малiўся, просячы Ўсемагутнага Бога, каб даў ясны розум i празорлiвасьць у часе Суда.
Службу правiў, нiкому яшчэ не знаёмы, Архiрэй Рыгор Цамбляк. Баўгарын па паходжаньню, ён зусiм нядаўна зьявiўся ў Лiтве, аднак мовай валодаў дасканала. Нягледзячы на прозьбу Канцлера, Архiрэй не пагадзiўся скарацiць службу, i нецярплiвы ўрадавец, не дачакаўшыся канца службы, выйшаў з Царквы.
На пляцы, за шэрагам крэслаў, лянiва разьвiвалiся Сьцягi, Харугвы й Колеры прыежджых. Канцлер яшчэ раз акiнуў клапатлiвым позiркам пляц i застаўся задаволены - усё як i належыцца.
Нарэшце пачалi зьяўляцца Дастойнiкi Суда й разсаджвацца па сваiх мейсцах. Збраяносцы й невялiкiя пачоты ставалi за iх крэсламi.
Усе маўчалi. Адчувалася паважнасьць моманту.
Прарэзваючы цiшыню, загрымелi трубы - паказаўся Вiтаўт. Ён iшоў у суправодзе невялiкага, але блiскучага пачоту. Быў тут i Ваявода Фёдар.
Вялiкi Князь узыйшоў на падвышэньне й моўчкi спынiўся перад тронам, павярнуўшыся тварам да апрышак. Накiнуты, паверх сiняватага панцыра, баграны плашч з сабалёвай апухай, прыдаваў яму яшчэ больш грозны й суровы выгляд. Здавалася, што Гаспадар перавышае ростам усiх сваiх прыблiжаных. Абапёртая аб набедранiк чаканеная золатам похва яго мяча нiбы спрачаецца ў прыгажосьцi аздобы з кручанай дзяржальнай, увянчанай крывава-чырвоным рубiнам. Лiтая залатая Пагоня, на залатым-жа ланцугу, супакойна ляжыць на сталёвым нагруднiку, як-бы ведаючы, што няма для яе дастайнейшай грудзi.
Апрышкам аж дух захапiла - Вялiкi гэта Гаспадар i слаўны на цэлы Сьвет.
На сярэдзiну пляцу выйшаў Вялiкi Гэрольд Вялiкага Княства Лiтоўскага й абвесьцiў аб пачатку Суда Гаспадарскага. Закончыў ён словамi:
- ...па Законам Божым, хай вынясе прысуд свой Лiтасьцiвы й справядлiвы! Iзноў загрымелi трубы. Вiтаўт сеў i махнуў рукой Канцлеру.
Канцлер паважна выступiў уперад i, зварочваючыся да Сыча, прамовiў:
- Падсудны Сыч! Ясьнейшы Суд жадае ведаць, пад якiм iменям будзеш адказ трымаць за свае лiхадзействы? I зь якога ты роду й паходжаньня?
- Адказываць буду пад тым iмём, пад якiм жыў дасюль! Сыч - маё ймя, а паходжаньнем я з Пушчы, - Сыч з Пушчы! - Атаман апрышак трымаўся ганарова, але з належнай павагай да Высокага Суда. Ён ведаў, што ад яго вытрымкi й захаваньня залежыць лёс яго собскi, i лёс яго верных сяброў.
Канцлер павярнуўся да Вiтаўта й паўтарыў:
- Падсудны просiць дазволу баранiцца пад iменям: Сыч з Пушчы.
Вiтаўт незадаволена скрывiўся, бо ведаў, што гэта не сапраўднае ймя падсуднага, аднак, зiрнуўшы на Фёдара, прамовiў:
- Хай будзе й так! Горш для яго самаго!... Скаргу чытай!
Канцлер, каторага Ваявода Фёдар ужо пасьпеў схiлiць на свой бок, з дакорам зiрнуў на Сыча, разгарнуў скрутак паперы й пачаў чытаць пералiк правiнаў, якiя падалi на галаву падсуднага, як удары кавальскага молату. Скарга выявiлася непамерна доўгаю...
У часе чытаньня, Сыч то падымаў зьдзiўлена брывы, то весела ўсьмiхаўся, то дапытлiва паглядаў на твар Вiтаўта. Апрышкi, час ад часу, падымалi глухi гоман, выказваючы сваё зьдзiўленьне й незадавальненьне.
Ваявода Фёдар, стоячы побач трону, пераносiў найцяжэйшыя душэўныя мукi. Было вiдавочна, што пасьля такога даўжэзнага пералiку злачынстваў, Суд вынясе найстражэйшы вырак. Нават, калi ня сьмерць ад рукi ката, то ўвязьненьне "на жывот". Аглядаючыся наўкола, Ваявода бачыў, як пачыналi блiшчэць у страшэнным гневу й ненавiсьцi вочы Дастойнiкаў Судовых. Шмат хто зь iх аж прыўстаў з крэсла, каб лепей было чуваць. Князь Жыгiмонт Карыбут нецярплiва церабiў дзяржальну мяча. Пасаднiк Вiленскi ледзь утрымаў сябе ў крэсьле, каб ня скочыць на падсуднага. Барадаты й прастакаваты Драб - Сенька з Пагосту - грыз сабе пальцы, вачамi мечучы маланкi. Сiла Вахрэмчык - Войт з-пад Лiды скрыгатаў у гневу зубамi. Драб Кур'ян Рэпiн, упёршыся нагамi ў брук, матляў галавой, як дзiкi конь, якi вось-вось сарвецца й усё разьнясе на сваiм шляху. Князь Глiнскi шыпеў, як разпаленае жалеза...
А Канцлер усё чытаў. Не прамiнуў ён: нi ганца, павешанага гакам за рабрыну, нi засечанага гусьляра, нi зруйнаваных Чапрукоў, нi забойства сям'i Вадзянiка - перавожчыка на Прыпяцi, нi налёту на працоўны аддзел пад Барысавам. Упамянуў пра захоп Конева й павешаньне там Самойчыка, Белагрудзкага й Несьцяровiча, пра рабункi ў пасаднiцтве Берасьцейскiм, пра пусканьне пад лёд жывых людзей, пра напад на Кандрата Тура пад Слуцкам, ды шмат, шмат iншых страшных i крывавых праступстваў, за якi кожны адзiн - належалася аддаць вiнаваўцу ў рукi ката.
Сыч слухаў моўчкi. Апанаваўшы сябе, супакойна ўглядаўся на скрутак у руках Канцлера. Адзiн толькi раз ён уздрыгануўся й мiмаволi зiрнуў на Ваяводу Фёдара...
Калi нарэшце ў абвiнавачаньнi Канцлер дайшоў да Турна, Сенька з Пагосту ня вытрымаў i, выхапiўшы меч, падскочыў на ногi з крыкам:
- Сьмерць! Галаву зьняць душагубу! - i кiнуўся к Сычу.
Але, у гэты момант, зь цяжкiм звонам, перад Сычом упала баявая рукавiца, i глухi голас, як-бы прыдушаны гневам, выкрыкнуў:
- Хто пасьмее без Судовага выраку дакрануцца да гэтага чалавека, той мусiць спачатку падняць маю рукавiцу!
Сенька крута павярнуўся, i выраз нестрыманага гневу адразу-ж зьмянiўся шчырым зьдзiўленьнем - рукавiцу кiнуў Ваявода Фёдар. Ён зараз стаяў бледны й пiльна ўглядаўся ў Драба з Пагосту. Рука Фёдара спачывала на дзяржальне мяча.
Вiтаўт - супакойна ўсьмiхаўся. Рэшта Дастойнiкаў паўскоквалi зь мейсцаў ад зьдзiўленьня й, адначасна, цiкавасьцi - спадзяючыся немiнучае сваркi мiж Фёдарам i Сенькай, бо Сенька з Пагосту, як зубр, нiколi й нiкому не ўступаў, i рад быў пры кожнай нагодзе паказаць сваю сiлу. А сiлай ён славiўся далёка за межы Лiтвы. Аднак сталася неспадзеўка - Сенька ўпхнуў свой меч у похву й вiнавата прамовiў:
- Калi ты, Ваявода, становiсься ў яго абарону, то й мне дазволь далучыцца... Двох, гэта ўжо сiла! - з гэтымi словамi ён кiнуў сваю рукавiцу к нагам Сыча. - Але скажы мне, Ваявода, чаму? Цi мо' ён табе сваяк, цi мо' грошы вiнават? - прастадушны твар Сенькi выказваў такую мешанiну неўразуменьня й рашучасьцi, што ўсе на пляцы, уключаючы варту й апрышак, выбухнулi рогатам.
Не рагатаў толькi Ваявода Фёдар, ён зьбег з Гаспадарскага падвышэньня й, парыўчата абняўшы Сеньку, прамовiў:
- Я заўсёды любiў цябе! А зараз... - Фёдару забракла слоў. Ён моўчкi сьцiснуў магутныя Сенькавы плечы й радасна ўсьмiхаўся.
- Ваявода, пусьцi... - нарэшце ўзмалiўся Сенька. - Духу бракуе... - i калi Фёдар апусьцiў рукi, павярнуўся да Вiтаўта й папрасiў: - Ваша Высокасьць, дазвольце мне на Суду Гонару баранiць жыцьцё й гонар гэтага Сыча? Ён нявiнны! Ваявода Фёдар так кажа, i я гатоў давесьцi гэта кожнаму, мячом i сякерай, конна цi пеша!
Новы выбух сьмеху пракацiўся па пляцы. Аднак ня шмат хто адважыўся-б падняць гэтыя рукавiцы...
- Хай дачытаюць да канца Скаргу! - заўважыў праз рогат Вiтаўт. Нельга на палове кiдаць...
Канцлер прыняўся чытаць, але Сенька больш ня слухаў. Страшэнна вылупiўшы вочы, ён выклiкаюча пазiраў на бакi, як-бы чакаючы, што вось-вось нехта кiнецца на Сыча...
- Сыч з Пушчы! - загутарыў Вiтаўт. - Ты чуў Скаргу ад пачатку й да канца, адказывай цяпер - баранiся! А мы пабачым, на колькi ты вiнен.
- Вялiкi Гаспадар! I дастойныя Драбы! - пачаў Сыч. - Ад сваёй правiны я не адмаўляюся, i з пакорай прыйму кожны вырак, якi Высокi Суд вынясе! Я без супрацiву паддаўся ў Камянцы Гаспадарскаму Сотнiку Васiлю з Копыля, хаця мог адбiцца... Праз усю дарогу сюды, у Трокi, я нават не падумаў уцячы, хаця быў без кайданоў, бо верыў у справядлiвасьць Суду Гаспадарскага. Але са Скаргой я не пагаджаюся! Там поўна такога, аб чым я нават i ня чуў. А закiдаць гэтыя правiны мне, значыць хлусiць! I я гэта давяду! Чаму я павiнен у сьмерцi гусьляра Макара? Хто давядзе, што гэта зрабiў я?