* * *
У ціхім, светлым ранні па верхавінах прыдарожных бяроз раптам прайшоўся ветрык — нібыта пальцамі перабіраючы па валасах кагосьці любімага.
* * *
У кожнага свой капрыз, ці як тут сказаць... Вось не люблю чытаць апавяданняў, тым больш урыўкаў у газетах, чытаю ix толькі зрэдку, тых аўтараў, з кім больш лічуся.
Апынуўся на сёння зусім без чытва, успомніў, што ў адным з апошніх нумароў «Звязды» прайшоў міма даволі вялікага апавядання, таксама i ў апошнім «ЛiMe». Прачытаў свежым ранкам, i лепей стала на душы ад добрага слова, ажно запісаць захацелася прозвішчы i назвы:
Мікола Сянкевіч, «Страшна заставацца...». Не ведаю, хто гэта, а вобразы маладой прадаўшчыцы сельмага i старой, самотнай настаўніцы бачацца жывымі, а сам аўтар — чалавекам з душой i думкай. Каб гэта не тут, дык пазваніў бы ў «Звязду», спытаўся б, хто гэта, ад каго можна спадзявацца далейшай таленавітасці.
Юры Станкевіч, «Гульня бронзавак у святле поўні». Здаецца, аўтар — член нашага Саюза i я сёе-тое ў яго чытаў. Сур'ёзная, спелая гаворка зноў жа пра долю сучаснай жанчыны, маладзейшай за папярэднюю, але, здаецца, яшчэ больш бяздольнай ад ліхалецця. Хоць тут i параўноўваць як быццам i грэшна, бяздушна.
Калі першага з гэтых таварышаў хочацца запомніць, дык да другога варта i трэба пільней прыгледзецца.
* * *
Такое помніцца ў Славацкага. Узнікла яно ў памяці, калі чытаў у майскім «Полымі» пра касцюшкаўскае паўстанне, як у Вільні: «За супрацоўніцтва з царызмам тут, пад шыльдай «Чаму вісець — тое не патоне», урачыста павесілі гетмана княства Шымана Касакоўскага, а потым i маршалка віленскай канфедэрацыі I. Швыйкоўскага».
Так сказаць — два гумары.
У Славацкага, строга вялікага, якога са школы найлепш памятаю па «Ojcu zadźumionych» i «Balladynie», вол на касцельным амбоне ўспрымаўся як вельмі проста блізкае, вясковае. Зрэшты, i з «Balladyny» такім жа ладам прыняліся радкі:
A ў віленскага касцюшкаўскага палкоўніка Ясінскага — смех зусім іншы, да сцішнай незвычайнасці.
На скульптуру «krwawego Felusia» Дзяржынскага, у наш час узнятага над Варшавай, а потым нізрынутага на асфальт, задаволеныя патрыёты мачыліся, хто колькі мог, не ведаю, з якім фальклорным падмацаваннем.
Збожжа — у засеку, збажына — у полі. Так гэта мне ўбачылася днямі.
Улетку пяцьдзесят чацвёртага я наведаў Валодзю Калесніка ў Бабруйску i, пакуль нам выбрацца на Беразіну («Званочкі» ў цыкле «Пад гоман вогнішча»), сядзеў на выпускных экзаменах у ягоным настаўніцкім інстытуце, дзень ці нават два.
Прыгожанька-чарнявенькая выдатніца, яўрэечка, здзівіла ды збянтэжыла строгіх педагогіцаў сваёй — ніколі не бывалай — непадрыхтаванасцю... I тут, як разрадка, прагучала Валодзева: — Пабойцеся Бога, жанчыны мілыя, яна ж учора выйшла замуж!..
Сказалася гэта, калі тая, да слёз расхваляваная маладзічка, выйшла.
* * *
Двойчы такое адчулася ці падумалася:
Першы раз — пасля страшэннага ветру пад вечар, калі затым хлынула навальніца, а тады настала цішыня. A другі раз — сёння, пасля начнога шчодрага дажджу:
Цішыня як быццам сарамліва-нявінная ды ласкавая, на шчасце жыць.
Можа, i паўтараюся, аднак жа i такое ўсё паўтараецца бясконца,— тры агародныя сонейкі рамонку, большыя за палявыя ды лугавыя, выстаялі начны дождж i хораша стаяць сабе ў мілаце ранне-ранішняй цішыні.
* * *
Юрка Віцьбіч, «Плыве з-пад Святое гары Нёман». Добра, сур'ёзна, а потым i праступае сям-там эмігранцкі звышпатрыятызм. У акупацыю, апынуўшыся ў разбураным немцамі Віцебску, ён прысеў на ганку «спаленай бальшавікамі хаты»; далей — «наступ расейска-мангольскай арды» ў 1920 годзе, як, дарэчы, пісалі i пілсудчыкі; пасля «забіты бальшавікамі Пэн», «закатаваны ў 1941 годзе наш выдатны Змітрок Бядуля»...
Але ж, аддаючы належнае Коласу, ён узняўся да такога:
«Дарэчы, а можа, хто-небудзь з нашых праведнікаў прыгадае, што Якуб Колас двойчы сталінскі лаўрэат? Пэўне ж яны не маюць аніякіх грахоў, калі кідаюць камяні ў нашага народнага паэту».
19
Як вол, рыкнуў на амбоне: Мой набожны статачак, будзь спакойны,— што павінна вісець, не ўтопіцца.
20
Працуй, як паганскі конь, працуй усё лета, a зімою cпi ў мужыка за брудным прыпекам, паміж гаршкамі, шчарбатаю бабай i дзіцем.