Некалькі разоў ужо атрад пераходзіў праз сцежкі ў пампасах, у тым ліку праз дарогу з Кармена ў Мендосу, усыпаную касцямі хатняй жывёлы, якая загінула ў часе пераходу.
Да гэтага часу Талькаў не зрабіў ні адной заўвагі наконт гэтага маршрута, хоць ён безумоўна зразумеў ужо, што атрад не шукае ні вялікіх дарог у пампасах, ні вёсак, ні гарадоў Аргентыны. Кожную раніцу атрад ішоў у напрамку да ўзыходзячага сонца, ехаў цэлы дзень, ні на крок не саступаючы ўбок і вечарам прыпыняўся нанач, маючы за сваёй спіной заходзячае сонца. Як праваднік, Талькаў павінен быў здзіўляцца, што не ён вёў атрад, а атрад вёў яго. Але калі ён і здзіўляўся, то нічым не паказваў гэтага, са стрыманасцю, уласцівай індзейцам. Калі атрад праходзіў міма прасёлачных дарог, ён не рабіў ніякіх заўваг. Але сёння, бачачы, што яго спадарожнікі збіраюцца мінаць таксама і вялікую дарогу, ён прыпыніў свайго каня і звярнуўся да Паганеля:
— Дарога ў Кармен,— сказаў ён.
— Правільна, мой храбры патагонец,—адказаў географ,— гэта дарога з Мендосы ў Кармен.
— Мы не паедзем па ёй? — прадаўжаў Талькаў.
— Не,—пацвердзіў Паганель.
— Куды-ж мы едзем?
— Прама на ўсход.
— Гэта азначае нікуды не ехаць.
— Яшчэ не факт.
Талькаў змоўк і з відавочным здзіўленнем паглядаў на вучонага. Ён не здагадаўся, што Паганель жартуе. Заўсёды сур’ёзныя, індзейцы не разумеюць жартаў.
— Значыцца, вы едзеце не ў Кармен? — перапытаў ён.
— Не, не ў Кармен,— адказаў Паганель.
— І не ў Мендосу?
— І не ў Мендосу.
У гэты момант да іх пад’ехаў Гленарван.
Ён запытаў у географа, што гаварыў Талькаў і чаго ён прыпыніўся.
— Ён пытаў у мяне, куды мы едзем: у Кармен ці ў Мендосу,— адказаў Паганель,— і вельмі здзівіўся, атрымаўшы адмоўны адказ на абодва свае пытанні.
— І сапраўды, яму павінен здавацца дзіўным наш маршрут,— сказаў Гленарван.
— Ясна. Ён кажа, што мы «нікуды не едзем».
— Скажыце, Паганель, ці здольны вы растлумачыць яму мэту нашай экспедыцыі і чаму мы едзем увесь час на ўсход?
— Гэта будзе надзвычай цяжка,— сказаў Паганель,— таму што індзейцы нічога не разумеюць у градусах шыраты і даўгаты і гісторыя дакумента здасца Талькаву зусім фантастычнай.
— Вы думаеце,— сур’ёзна запытаў маёр,— што Талькаў не зразумее расказа ці расказчыка?
— Ах, Мак-Набс,— запярэчыў Паганель,— вы ўсё яшчэ не верыце ў маю іспанскую мову!
— Што-ж, паспрабуйце, дарагі сябра!
— Паспрабую.
Паганель зноў пад’ехаў да патагонца і загаварыў з ім, часта спыняючыся з-за недахопу слоў, з-за цяжкасці тлумачэння адцягненых паняццяў дзікуну, які прывык толькі да зусім канкрэтных уяўленняў і вобразаў.
Цікава было глядзець у гэты час на вучонага. Ён паказваў жэстамі, павышаў голас часам да крыку, круціўся ў сядле, грымаснічаў, і буйныя кроплі поту капалі з яго ілба. Калі язык не дапамагаў, ён пускаў у ход рукі. Саскочыўшы з сядла на зямлю, ён нарысаваў на пяску геаграфічную карту з перакрыжаванай сеткай мерыдыянаў і паралеляў, дзе былі паказаны абодва акіяны і праведзена лініяй дарога ў Кармен. Ніколі яшчэ ніводзін настаўнік не быў у такім цяжкім становішчы. Талькаў не перапыняў вучонага і сачыў за ім неадрыўна, але нельга было ўгадаць, ці зразумеў ён хоць што-небудзь з яго слоў. Лекцыя геаграфіі працягвалася каля поўгадзіны. Урэшце Паганель змоўк, выцер пот з зусім мокрага твара і паглядзеў на патагонца.
— Ці зразумеў ён? — запытаў Гленарван.
— Зараз даведаюся,— адказаў Паганель.— Але калі ён не зразумеў, я бяссільны!..
Талькаў стаяў нерухома. Ён маўчаў. Вочы яго пазіралі на рысунак на пяску, які паступова сціраўся ветрам.
— Ну, што-ж? — запытаў яго Паганель.
Талькаў як быццам не пачуў яго пытання. Паганелю ўжо здавалася іранічная ўсмешка на вуснах маёра. Жадаючы выратаваць сваю годнасць, ён зноў пачаў з новай энергіяй паўтараць сваю лекцыю геаграфіі, але патагонец жэстам спыніў яго.
— Вы шукаеце палоннага? — запытаў ён.
— Так,—адказаў Паганель.
— І якраз на лініі, якая ляжыць між усходам і захадам сонца? — прадаўжаў Талькаў.