Дзяніса, што прадаваў ліса
Вельмі ж, дзеткі, не люблю я махляроў. Глядзіць такі на цябе, як варона, а хітры, як чорт. Хоць і мёд цячэ з языка, ліпне да сэрца, а тым часам у кішэнь паглядае. Ён ашукае цябе і грошы палічыць. Ведама, нарадзіўся, калі сумленне прадавалі.
I мяне на базары ашукаў махляр. Стары я, недабачу, вось і падсунуў за парася царскія грошы. Запомніў я яго: малы, як вош, тоўсты, як бочка, і нос кручкаваты. Думаю, пачакай, не на таго напаў, за Манюкіным не стане, абуў у лапці фашыстаў і іх памагатых, абую і цябе.
Пад той час сучка наша прывяла сем шчанюкоў. Пашкадаваў я іх тапіць. Прыгожыя, тоўсценькія такія — адно ў адно.
Пакуль раслі, мала з імі клопатаў было. Усё бліжэй ля маці церліся. Затое як падраслі, жыцця не стала. Як падымуць гвалт у сем галасоў, хоць з хаты ўцякай. I пракарміць цяжка. I баба гаруе, дакарае мяне: «Ці мы паны, дзед, з табою, каб такую гайню трымаць? З-за гэтых сабак скора з торбай па людзях пойдзем».
Але, кажуць, няма ліха без дабра. Шчаслівая думка ў мяне нарадзілася.
— Прададзім сабак, — кажу.
— Ці не з глузду ты, дзед, з'ехаў? — заламала рукі баба. — Іх і задарам ніхто не возьме…
— Не твая справа, — кажу, — шый наморднікі, на базар павязу — усіх да аднаго.
Баба і так да мяне падступае, і сяк, прынюхваецца, ці не п'яны я часам.
— Не нюхай, — кажу, — і кроплі ў роце не было. Лепш бярыся за іголку.
Я тым часам запрог каня ў драбіны, саломы падкінуў. Падумаў і стрэльбу на воз паклаў, каб усе бачылі, што паляўнічы. Сабак у мяшкі пазапіхваў.
Базар быў у самым разгары. Дралі горла зазывалы, Пішчалі парасяты, іржалі коні. I той з носам кручкаватым круціўся, вынюхваў, дзе б рукі пагрэць.
Я спыніўся ў куточку. Выпраг каня, сена падкінуў… Развязаў гэты мяшок, сабаку выцягнуў. Ён бы рад забрахаць, ды наморднік перашкаджае.
Мінуты не прайшло, як мяне акружылі з усіх бакоў. Разглядаюць майго сабаку, а ён спрэс жоўценькі, як у золаце выкупаны. Народ усё прыбывае. Ведама, свінні ды цяляты аскоміну набілі, а тут звер нейкі.
Гляджу, насаты праціснуўся да воза.
— Што прадаеш? — пытае.
— Хіба не бачыш, — кажу, — цігру бенгальскую… У Афрыцы злавіў.
Усе ў рогат.
— Я сур'ёзна пытаю, — злуе ён.
— Не па тваёй, — кажу, — кішэні мая пакупка.
Ён выцягнуў кашалёк, грошы паказвае. Заела, відаць. Ды я трымаю марку, не здаюся.
— Навошта табе, — кажу, — грошы выкідваць на няведама што… Хай бяруць тыя, хто толк у звярах знае…
— Лісіцка, лісіцка! — закрычала дзяўчынка.
I тут, як у казцы пра голага караля, усе ў маім сабаку лісіцу прызналі… А я тут яшчэ туману падпускаю.
— Пашанцавала, — кажу, — сабака мой нару знайшоў… Выкарміў дома. Вельмі ж непераборлівыя: што папала ядуць… Яе месяц-два падгадаваць, такі каўнер выйдзе — люба-дорага глянуць.
Бачу, у насатага вочы загарэліся.
— Колькі просіш? — пытае.
— Футра цяпер падаражалі, — кажу, — менш як за сто не аддам.
У яго аж рукі затрэсліся.
— Пабойся бога, — кажа. — Хто ж табе сотню за такое сабачанё выкіне?
— Ты, — кажу, — не гань мой тавар. Я мыслівы Дзяніса і прадаю не сабаку, а ліса. Не хочаш купляць — не муці ваду. Не паспею рукі развесці — знайду такіх, як ты, дзвесце.
А тут дзяўчынка, што першай у маім сабаку лісіцу прызнала, масла ў агонь падлівае:
— Мамацка, мамка, купі лісіцку, а то дзядзя той тоўсты з яе шкуру здзярэ.
Усе за жываты хапіліся. А я не губляюся.
— Купіце, жанчына, — кажу, — калі дзіця просіць.
Сам думаю, хаця б у цябе грошай не знайшлося. Не, бачу, лезе ў сумачку.
— Спусціце дзесятку, — просіць.
Глянуў я на насатага. Той расчырванеўся, сапе.
— Я першы, — кажа, — дамаўляўся. На сотню — бяры. Стукнулі па руках. Я паперку на сонца. Разгледзеў — усё як маіць — вадзяныя знакі на месцы.
— Бяры, — кажу, — лісіцу!
А сам другога сабаку з мяшка выцягваю.
— У цябе яшчэ ёсць? — дзівіцца ён.
— Не адзін! Яшчэ шэсць, — кажу. — Я ж нару знайшоў. Ён пачухаў за вухам.
— Давай і астатніх, — кажа, — толькі скінь трохі. — Чаму не скінуць, калі чалавек просіць.
— Ладна, скіну! — кажу. — Скіну па чырвонцу з ліса. Можаш з мяшкамі забіраць.
— Давай. — Ён грошы лічыць. Рукі калоцяцца. Такі за капейку жабу з Чурылава да Узды дубцом загоніць. Ды што зробіш — трэба плаціць. I ў другіх жаданне з'явілася лісіцу купіць, просяць хоць адну пакінуць. Дзяўчынка румзае, шкода беднай лісічкі.
Я пералічыў грошы і раз, і другі, пацёртую пяцёрку назад вярнуў… Маўляў, не бяру такой. Ён замяніць мусіў.