Назаўтра, ледзь прачнуўся, пабег на сваё поле, Глянуў — і аж прысеў ад нечаканкі: бульба не толькі прарасла з зямлі, а ўжо кусцілася. Я хутчэй дахаты, схапіў у варыўні матыгу і давай акучваць кусты. Не разгінаў сваей старэчай спіны, пакуль не скончыў абсыпаць кожны кусцік. Можа, і дзівак Манюкін, як баба Аўдоля кажа, але калі ён ужо ўпрогся-ўнурыўся ў работу, то яго ад яе за вушы не адцягнеш.
Праз дзень бульба… цвіла. Поле было белым ад кветак, быццам снег выпаў на мой маленькі ўчастак. Суседкі прыкусілі языкі, толькі галовамі круцілі: маўляў, нешта тут нячыстае.
Мяне таксама тачыў чарвяк сумнення. Кожнай гародніне свой час. Ды, пэўна, рана радавацца. Куранят восенню лічаць. Невядома яшчэ, які ўраджай будзе.
За два дні бульба адцвіла, а яшчэ праз два дні бацвінне пачало жухнуць.
— Пайдзём, баба, — кажу Аўдолі, — ураджай здымаць, Адзін баюся! Узялі мы кошык лазовы, рыдлёўку. Трэба ж, суседкі высачылі. Рукі ў бокі, пацвельваюцца, ім весела:
— Малайчына, дзед, за тыдзень бульбу вырасціў. Стогадовыя — яны хітрыя — ім трэба спяшацца, няма калі чакаць…
Баба не змоўчала, ляпнула рукамі па кумпяках, шпурнула кош і кінулася з кулакамі да тых разумніц. Яны, вядома, не чакалі ад рахманай Аўдолі такога імпэту і ганебна адступілі. Мая баба яшчэ доўга задаволена бурчэла, кідаючы раз-пораз пераможныя позіркі ў бок студні.
Я выбраў самы маленькі корч. Капнуў. О, святая Дзева Марыя, бульбіны пад тым карчом з дзіцячую галаву. Адна, другая, пятая… дзесятая. Ці не пустыя ўсярэдзіне? Распалавініў сцізорыкам — чысты крухмал.
Тыдні два шчыравалі мы з бабой на тых трох сотках. Уся бульба ў варыўню не памясцілася, раздавалі суседзям на насенне. Я не злаваў на кабет за іх кепікі, адразу адпусціўся, а бабу Аўдолю яны не раз перапрошвалі, усё не магла старая дараваць, што нагадалі пра яе ўзрост.
Пасля дакопак спаў я тры дні і тры ночы. I кожную ноч сніўся мне белы певень, той самы, якога выратаваў я ад смерці. Стаяў ён на адной назе і падміргваў мне: «Ну як, дзед, бульбачка, урадзіла? Не шкадуеш, што рыбалку прапусціў?» — «Дзякуй, Пеця, кажу, не шкадую!»
I пазней ужо здагадаўся я: дык вось гэта хто ў голуба перакінуўся. Хочаце верце, хочаце не верце, а ўсе так было.
Красналюдак
Было гэта, казельчыкі-верабейчыкі, у сярэдзіне жніўня. З бульбай (дзякуй беламу пеўню) мы не мелі ніякай марокі. Па тры ўраджаі за год збіралі. Як на дражджах расла. Вучоныя з інстытута прыязджалі. Дзівіліся. Хіталі галовамі, Усё прасілі, каб паведаў ім, як вывеў такі хвайны гатунак. Шмат захацелі, Скажы ім, дык яшчэ папросяць пеўня белага злавіць і ў інстытут ім прывезці. Паслала ж баба дзеда па залатую рыбку для паслуг.
Бульба бульбай, але і без жыта ў гаспадарцы ні туды ні сюды. Што селяніну трэба? Міска капусты і хлеба луста. А мы ўжо з бабай каторы год без хлеба сядзелі. Да Каляд яно хапала, а там хоць торбу ў рукі і разам з жабракамі спявай на хлеб.
I летась хадзіў я па полі чарней за чорную хмару, і сёлета. Жыта рэдкае. Колас ад коласа — не чуваць голаса. Больш пасеялі, чым збяром. Ні збожжа, ні саломы, каб гавяду падаслаць ці хлеў накрыць, Быццам і зямля неблагая, і гною не пашкадавалі, а ўраджай — адной мышы на зуб. Так падумаў я па дарозе ў лес. Ці варта казаць: настрой хоць падай хоць стой. Адным словам — паганы. Не па сваёй волі ў лес ішоў — баба выправіла. Недзе прачула, што апенькі высыпалі. Маўляў, процьма іх, хоць касой касі, людзі не дрэмлюць, і косяць, і носяць.
Дала мне старая вялізны, як сяннік, зрэбны мяшок, наказала: «Пакуль не назбіраеш поўны — дамоў не вяртайся!» I ўжо на вуліцы дагнала (дзякуй — успомніла!), сунула ў кошык кавалачак сала, агурок, некалькі вараных бульбін. Пашкадавала кошка мыш. Хоцькі-няхоцькі, а давялося ісці. Калі чэсна, то апенька зімой даражэй, чым летам баравік. Заправіш цыбулькай і смятанай, чыгунок бульбы гарачай на стол і ясі, аж нос упрысядкі ходзіць. Так што я асабліва не ўпіраўся: тыя апенькі нядоўга растуць, мо з тыдзень. Спознішся — не дагоніш.
Люблю я лес, каласочкі-красачкі. Ён нас, сялян, корміць, апранае, абувае, сагравае. У лесе знойдзеш і грыб, і суніцу, і чарніцу, і маліну, і дровы для печы, і лыка для лапця.
Мабыць, я ў кашулі нарадзіўся. Толькі зайшоў у лес, прайшоў знаёмай сцяжынкай з паўвярсты, метраў сотню просекай, як нарваўся на апенькі. Раслі яны на паляне, дзе гадоў пяць назад высечка была. Шмат пнёў пакінулі пасля сябе лесарубы — і на кожным пні сядзелі сотні апенек. Усе чысценькія, крамяныя. Бялюткія, спрэс рабаціннем абсыпаныя. Завіхаюся. Зрэзваю толькі шапачкі. Не дай бог, яшчэ адзін грыбнік наткнецца на маю паляну, і цю-цю, Манюкін, давядзецца дзяліцца, лес не твая вотчына. Мяркую, сам спраўлюся, без памагатых. Рэжу і напяваю: