Назаўтра павесілі кілім на сцяне ў чыстай хаце, насупраць акон, каб сонечныя промні траплялі на яго. Рашылі не прадаваць за любыя грошы, хай вісіць на сцяне, вока радуе.
Забегла неяк да нас суседка хлеба пазычыць. Глянула на кілім і застыла, быццам язык праглынула. Забылася нават, чаго прыйшла. Так з адкрытым ротам і выскачыла з хаты. Не ведаю, якую казань казала яна людзям, але ад вяскоўцаў адбою не было. З вечара да раніцы таўкліся ў нас, нават з-пад Чаркеса прыходзілі. Дзверы рып ды рып. Па адным пруць і гуртам. Кожнаму паказвай кілім. Мы ўжо з бабай нервы натузалі: не рады былі, што павесілі той кілім на сцяну, а не схавалі ў куфар.
Неяк раніцай каля нашай хаты аўтобус спыніўся.
— Прымай экскурсію, старая, — пажартаваў я.
Самае смешнае, праўда — экскурсія, як у ваду глядзеў. Настаўніца дзяцей прывезла на наш кілім паглядзець. Бегаюць малыя па хаце, крычаць, калаўрот круцяць, кроснамі ляпаюць, хоць вушы затыкай.
Пэўна, мучыліся б мы з бабай да скону, каб не прыехалі да нас сталічныя госці з музея лёну. Доўга яны тупалі каля кіліма. Зблізку разглядалі яго і здалёк, мацалі. Спрачаліся, пакуль самы важны з іх не сказаў:
— Прадайце, калі ласка, ваш кілім нашаму музею. Мільёны яго ўбачаць, пра вас і вашу вёску даведаюцца…
— Не трэба грошай, — узрадавалася бабуля, — бярыце так.
— Задарма не возьмем, — пакрыўдзіўся начальнік, — гэта ж ручная работа. Калі папраўдзе, то яму цаны няма, усе роўна мы не заплацім, колькі ён каштуе, але грошы ў нас ёсць, дзяржаво дала.
Ну і прадалі мы наш кілім. За грошы, што нам заплацілі, можна было б машыну купіць. Баба з тыдзень хадзіла імянінніцай, а там зноў села за кросны. Цэлы куфар тонкага палатна наткала з царскага кужалю. Шмат зім запар шылі мы з яго кашулі, нагавіцы, каптаны, бялізну. Ох, і грэлі ж яны цела, кроў маладзілі.
А кілім наш мы некалькі разоў бачылі: паказвалі па тэлевізіі, казалі, што выткала яго Аўдоля Манюкіна. Мяне не ўспаміналі ні сном ні духам. Крыўдна.
Цыганачка
Вы, каласочкі-красачкі, чулі нябось, што цыганы дзяцей крадуць, Вось не паверу. У іх сваіх хапае. ідзе цыганка, а за спадніцу пяць-шэсць кельбікаў трымаецца. Навошта ёй чужых красці? Лухта чысцейшай вады. Гэта бабулі палохаюць дзетвару цыганамі, хочуць, каб дзеці ў страху раслі.
Не ведаю, як цяпер, але раней цыганы не тое што чытаць, але і лічыць не ўмелі. Так ці гэтак, а нейкая цыганка пакінула ў нашай вёсцы пяцігадовую дзяўчынку. Можа, няправільна палічыла свой вывадак, можа, не даспадобы была дзяўчынка, але табар зняўся з месца і панёсся ў белы свет, як у капеечку, а дзіцё засталося.
Была тая дзяўчынка чорная як смоль. Чорныя валасы адлівалі сінечай, бровы цямней сажы, твар бронзавы, а вочы глыбокія, бяздонныя. Гляне дзяўчынка на сталага чалавека з-пад ілба, і ён ніякавее, спалохана апускае вочы долу. Нейкая таямнічая сіла адчувалася ў паглядзе цыганачкі. Таму ніхто не спяшаўся прытуліць дзіця. Пакормяць, напояць і выправадзяць за вароты.
Доўга хадзіла дзяўчынка з хаты ў хату, пакуль не злітавалася над ёй адзінокая бабуля Наста. Прытуліла бабуля сірату, абагрэла, апранула, назвала Ганулькай, бо дзяўчынка не знала, як яе зваць.
Бабуля Наста была слыннай доктаркай. Усю вясну, лета і восень збірала яна зёлкі, звязвала іх у пучкі, сушыла і развешвала на гарышчы. Тымі зёлкамі лячыла бабуля і цела, і душу. Яна ведала, якая трава ад нагавораў, а якая лечыць сэрца, раматус, гарачку, падучую…
Хацела бабуля і Ганульку навучыць збіраць зёлкі, ратаваць людзей ад немачы. Нічога з гэтага намеру не выйшла. У цыганачкі не хапала цярпення збіраць тыя травы. Яна не магла ўседзець на месцы. Чорная — праворная.
У агародзе корпацца Ганулька таксама не любіла. Сумны гэта для яе занятак.
— Не хочаш працаваць, — сказала неяк бабуля, — сядзі сіднем, я буду цябе карміць, апранаць. Мусіць, ужо мая доля такая.
— Не трэба, я сама сябе пракармлю, — адказала Ганулька, — хачу наняцца пастушкай. Пагавары, калі ласка, з людзьмі…
Народ у нас спагадлівы. Гаротнаму апошнюю кашулю аддасць. А як тут сіраце не памагчы? I вяскоўцы нанялі цыганачку авечай пастушкай.
Ганулька рана-ранкам выганяла авечак на пашу. Людзі (у якіх былі авечкі) збіралі ёй торбу па чарзе. Кожны стараўся не пакрыўдзіць сірату, клалі ў тую торбу сала, мяса, хлеб і малако, а здаралася, сыр, каўбасу.
Пасвіла дзяўчынка свой статак на росных лугах, паплавах, на ўзлеску, хоць і папярэджвалі людзі: трымайся ад лесу далей. Уварвецца воўк у авечы гурт і палову яго перарэжа. Дзяўчынка толькі смяялася ў адказ: «Не перарэжа! Я замовы ведаю. Старая цыганка навучыла».