Другім разам крыжакі хадзілі на адзін з замкаў Вялікага Княства, але залога надта добра баранілася, і яны, пастаяўшы, вярнуліся з мілым ліхам.
Нарэшце, у верасні 1314 года сам маршал Тэўтонскага ордэна ўзначаліў буйны аддзел рыцараў, які рыхтаваўся ўварвацца ў Панямонне праз знаёмыя гарадзенскія мясціны. З чатырохтыднёвым запасам прадуктаў крыжакі рушылі на Горадню.
Паход ад пачатку быў надзвычай цяжкі. Ісці давялося праз балоты, шматлікія рэчкі і непралазныя лясы. Гарадзенцы ведалі пра набліжэнне рыцараў і, калі тыя прыйшлі, замак, які абараняла войска Давыда, быў непрыступны. Паваяваўшы ваколіцы, маршал вырашыў весці войска «ў край Крывічоў» - на Новагародчыну. Каб мець харч на зваротны шлях і не абцяжарваць рух аддзелу, ён загадаў скласці прадуктовыя запасы і ўсё нарабаванае ў двух месцах гарадзенскай пушчы. Ахоўваць гэтыя склады засталіся значныя сілы рыцараў.
Як толькі крыжакі адышлі на Новагародчыну, яны пашкадавалі, што пакінулі свае запасы ў пушчы. Край быў нібы вымерлы: мясцовыя жыхары пахаваліся ў багнах і лясах, не пакінуўшы ў вёсках нічога, чым рыцары маглі б пажывіцца.
Новагародак быў таксама малалюдны. Без асаблівых цяжкасцяў захапіўшы яго, раззлаваныя крыжакі выпалілі горад дазвання і спустошылі ваколіцы. Ад Новагародка маршал павёў рыцараў на замак Крывіч, што стаяў над Нёманам, аднак і там яны нічога не здабылі. Залога мужна адбівалася, а крыжакі неслі страты і цярпелі голад. Заставалася хутчэй вяртацца да схаваных запасаў.
Які жах апанаваў нямецкае рыцарства, калі на месцы і першага, і другога склада яны знайшлі толькі пабітую варту! У выніку захадаў Давыда Гарадзенскага ў ваколіцах таксама нельга было знайсці ніякай жыўнасці. Гэтак без бітваў вялікае крыжацкае войска было зможанае ў зямлі, якую прыйшло ваяваць. Мала хто з рыцараў дайшоў да Прусіі.
Генадзь САГАНОВІЧ
Пасля таго як месцазнаходжанне кіеўскага мітрапаліта было перанесена ва Ўладзімір-на-Клязьме, а потым у Маскву (1299), праблема мітрапольнай прыналежнасці беларусаў Вялікага Княства Літоўскага набыла асаблівае значэнне. Суверэнная дзяржава не магла спакойна глядзець на тое, як сумленне яе грамадзян падпарадкоўваецца маскоўскаму мітрапаліту, што фактычна азначала падпарадкаванне Маскоўскаму княству, бо ў Маскве ўладыка ішоў за манархам. Натуральнае імкненне Вільні захаваць самастойнасць сваіх хрысціянаў магло задаволіцца толькі стварэннем уласнай мітраполіі.
Паводле некаторых запісаў у грэцкім спісе архірэйскіх кафедраў, свайго першага мітрапаліта нашая дзяржава мела, відаць, у 1300 годзе, у часы княжання Віценя. Аднак апроч адной узгадкі болей ніякай інфармацыі пра гэта вядомыя крыніцы не данеслі.
Толькі ў 1317 годзе намаганнямі Гедзіміна ўтвараецца сталая асобная мітраполія ў Вялікім Княстве, кафедра якой месцілася ў Новагародку. Вядома, што ў жніўні таго года беларускі мітрапаліт Феафіл браў удзел у паседжаннях Канстантынопальскага сінода. Візантыйскім імператарам тады быў Андронік Палеалог Старэйшы, а канстантынопальскім патрыярхам - Іаан Гік. Першаму вядомаму мітрапаліту Вялікага Княства Літоўскага падпарадкоўваліся епархіі Полацкая, Пінская і Тураўская.
Аднак Масква не жадала страчваць манаполію на праваслаўных хрысціян Усходняй Эўропы і распачала барацьбу супроць асобнай кафедры ў Новагародку. У 1328 годзе беларускія епіскапы падпарадкоўваліся ўжо маскоўскаму мітрапаліту Феагносту. Праз год Гедзімін зноў здолеў пасадзіць свайго ўладыку ў Новагародку, і зноў Масква пачала дамагацца ліквідацыі кафедры канстантынопальскім патрыярхам.
Альгерду давялося развязваць тую ж праблему, што і яго бацьку Гедзіміну, - нанова ўтвараць асобную мітраполію ў сваёй дзяржаве. Ён хацеў, каб кафедра месцілася ў Кіеве, даўным цэнтры праваслаўя. І хоць у 1352 годзе Канстантынопаль не зацвердзіў Альгердавага кандыдата на кіеўскую кафедру, аддаўшы перавагу маскоўскаму Алексію, Літоўская мітраполія ўсё ж была адноўлена. Яе цэнтрам ізноў стаў Новагародак. Нашаму мітрапаліту Раману падпарадкоўваліся Полацкая і Тураўская, а потым і Галіцка-Валынская епархіі.
Не менш уважлівым да праблемы ўласнай мітраполіі быў Вітаўт. Умацаваўшы сваё становішча на пасадзе вялікага князя, ён рабіў захады па нейтралізацыі ўплыву Масквы на праваслаўныя дзяржавы, а таксама абмяркоўваў ідэю аб'яднання цэркваў. У 1406 годзе з яго ініцыятывы епіскапамі Вялікага Княства Літоўскага быў абраны свой мітрапаліт - полацкі ўладыка Феадосій. Калі ж Канстантынопаль зацвердзіў мітрапалітам маскоўскага кандыдата Фоція, Вітаўт забараніў яму візітаваць епархіі сваёй дзяржавы. На з'ездзе духавенства і свецкай арыстакратыі ў Новагародку ў 1415 годзе быў зноў абраны ўласны мітрапаліт Рыгор Цамблак, які на Канстанцкім саборы заклікаў да царкоўнай вуніі. Аднак і ён пратрымаўся не доўга, бо Канстантынопаль аддаў перавагу маскоўскаму Фоцію. Гэтак барацьба паміж Масквой і Вільняй вялася да 1458 года, пакуль асобная мітраполія Вялікага Княства Літоўскага не выдзелілася канчаткова.