Вайна была зусім нечаканай для нашага гаспадарства, якое спадзявалася на трываласць «вечнага міру» з Масквой. Каб перапыніць агрэсію, новы вялікі князь Аляксандар паслаў да Івана ІІІ сваіх упаўнаважаных са скаргамі і прапановамі. У хана Заволжскай Арды і караля Польшчы ён прасіў дапамогі, крымскага хана спрабаваў схіліць на свой бок, аднак ніхто не спяшаўся заступіцца за Вялікае Княства Літоўскае. Толькі ў 1494 годзе віленскім паслам удалося падпісаць замірэнне з маскоўскім валадаром. Паводле дамовы Вільня страчвала на карысць Масквы вялізныя тэрыторыі, у прыватнасці Вязьму і землі на вышнявінах Акі. Мірнае пагадненне было замацавана шлюбам Аляксандра з Іванавай дачкой Аленай.
Здавалася, сваяцтва манархаў палепшыць узаемадачыненні дзяржаваў, аднак гэты шлюб толькі ўскладніў іх. Іван ІІІ рыхтаваўся да новай вайны, спрабаваў уплываць на Аляксандра як на свайго зяця ды скіроўваў на Вялікае Княства крымскіх татараў. Урэшце, спасылаючыся на пераслед тут праваслаўнай царквы, у 1500 годзе Іван ІІІ яшчэ да абвяшчэння вайны накіраваў на яе сваіх ваяводаў. Шматтысячнае войска заняло Бранск, Ноўгарад-Северскі, Старадуб, іншая групоўка здабыла Дарагабуж і збіралася ісці на Смаленск, а з Вялікіх Лукаў на Тарапец рушыла трэцяя маскоўская армія. Падбухтораныя Іванам ІІІ, з поўдня наляцелі крымскія татары, якія спустошылі Берасцейшчыну, спалілі пасады Берасця і Камянца.
У гэтай крытычнай сітуацыі насустрач маскоўскім ваяводам паспяшаўся найвышэйшы гетман Канстанцін Астрожскі. За Смаленскам ён даведаўся, што вораг мае 40-тысячнае войска, а ў гетмана было толькі блізу чатырох з паловай тысячаў. І ўсё ж трэба было бараніць межы. «Мала ці многа маскавітаў будзе, ды толькі ўзяўшы Бога ў падмогу біцца з імі, а не біўшыся - назад не вяртацца», - цвёрда вырашыў Астрожскі ды пайшоў на маскоўскае войска.
Трагічная бітва адбылася 14 ліпеня 1500 года каля рэчкі Ведраша, за Дарагабужам. Харугвы Астрожскага напачатку нават паціснулі маскоўскую конніцу, аднак дыспрапорцыя сілаў была занадта вялікая. У няроўнай сечы палеглі амаль усе, хто прыйшоў з Астрожскім да Ведрашы, а сам гетман трапіў у палон. Вялікае Княства пацярпела першую ў палявой бітве адчувальную паразу ад Масковіі.
Просячы дапамогі, Аляксандар рассылаў паслоў да валадароў іншых дзяржаваў - заволжскага хана, маскоўскага гаспадара, інфлянцкага магістра, сваіх братоў караля польскага Яна Альбрэхта і караля вугорцаў ды чэхаў Уладзіслава, аднак рэальную падтрымку ён атрымаў толькі ад Інфлянцкага ордэна, які ўступіў у вайну супроць Масквы. Маскоўскія ваяводы з вялікімі сіламі ўрываліся ў Беларусь і пустошылі землі Амсціслаўшчыны, Віцебшчыны і Полаччыны, палілі Воршу ды іншыя гарады. Толькі ў 1503 годзе, стаміўшыся, Іван ІІІ пайшоў на замірэнне. Паводле падпісанай дамовы, да Маскоўскай дзяржавы адышлі вялікія абшары з гарадамі Чарнігаў, Старадуб, Гомель, Ноўгарад-Северскі, Рыльск, Любеч, Пуціўль, Хоцімск, Бранск, Любуцк, Дарагабуж, Невель, Вяліж ды іншымі. Як адзначыў у сваёй «Хроніцы Эўрапейскай Сарматыі» Аляксандар Гваніні, «за адзін ваенны паход і за адзін год Масквіцін захапіў усё тое, што шмат гадоў і з вялікімі цяжкасцямі здабываў вялікі князь літоўскі Вітаўт».
Гэтак трагічна пачалося ХVІ стагоддзе для Вялікага Княства - абарончымі войнамі супроць Маскоўшчыны, стратай вялікіх тэрыторый, спусташэннямі воласцяў і знішчэннем гарадоў.
Генадзь САГАНОВІЧ
У ліпені 1506 года больш за 12 тысяч крымскіх татараў на чале з Беці-Гірэем і Бурнашам уварваліся ў межы Вялікага Княства Літоўскага. Пераправіўшыся каля Лоева цераз Дняпро, яны пайшлі проста да Слуцка, потым да Клецка і адтуль рассылалі свае загоны на вялікіх абшарах Беларусі.
Хворы вялікі князь Аляксандар быў якраз са сваім дваром у Лідзе, калі даведаўся, што набліжаюцца татары. Магло дайсці да трагедыі. Гаспадар Аляксандар даручыў выбіваць татараў гетману найвышэйшаму Станіславу Кішку і маршалку дворнаму князю Міхалу Глінскаму, а яго самога тэрмінова павезлі назад у Вільню.
Татары не дайшлі нейкай мілі да Ліды, у якой знаходзіліся паны-рада, ды пачалі паліць і рабаваць вёскі ваколіцаў. Кішка з Глінскім хутка сабралі блізу 6 тысячаў паспалітага рушання і ўжо пад Лідаю, сутыкнуўшыся, разбілі невялікі загон наезнікаў. Потым шляхоцкія харугвы пайшлі ў Новагародак і тры дні стаялі там, здабываючы інфармацыю пра галоўныя сілы арды. Злоўленныя пад Гарадзішчам татары паведамілі, што іх галоўны кош размешчаны каля Клецка. Вось тады Кішка і Глінскі павялі войска праз Асташын, Палонку, Ішкальд на Клецак.