У Полацкім калегіуме чытаў універсітэцкія курсы паэтыкі і рыторыкі філосаф і слынны паэт-лацініст Мацей Казімір Сарбеўскі (1595-1640), які першы з славянаў быў ганараваны на Капіталійскім пагорку ў Рыме лаўровым вянком і названы «хрысціянскім Гарацыем». Тут выкладаў рыторыку ягоны сучаснік Жыгімонт Лаўксмін, чыя кніга «Практычнае красамоўства» пасля выдання ў Вялікім Княстве Літоўскім вытрымала адзінаццаць выданняў у Вене, Мюнхене, Празе, Франкфурце... У ліку педагогаў быў беларус Марцін Пачабут-Адляніцкі - вучоны-энцыклапедыст, будучы рэктар Віленскага ўніверсітэта, сябар Каралеўскага астранамічнага таварыства ў Лондане, сябар-карэспандэнт Парыжскай Акадэміі навук.
Высокі ўзлёт Полацкі калегіум зазнаў у апошняй чвэрці ХVІІІ стагоддзя, калі забаронены папам Кліментам ХІV Ордэн езуітаў захаваўся з дазволу Кацярыны ІІ толькі ў Беларусі, а Полацак зрабіўся ордэнскаю сталіцай. Сярод сяброў Таварыства Ісуса, што з'язджаліся сюды з усяго свету, было шмат выдатных навукоўцаў, педагогаў, мастакоў і літаратараў. Пасаду прафесара тэалогіі і архітэктуры ў калегіуме займаў таленавіты італьянскі прапаведнік, жывапісец і дойлід Каятан Анджыяліні. Полацкім студэнтам чытаў лекцыі доктар Сарбонскага ўніверсітэта, паліглот, гісторык і археолаг Дзід'е Рышардо. Выкладчыкам калегіума, а затым і генералам ордэна быў славенец Габрыэль Грубэр, з імем якога звязана абсталяванне астранамічнага, фізічнага, мінералагічнага ды іншых навучальных кабінетаў, а таксама стварэнне карціннай галерэі і адчыненага ў 1789 годзе музея. Музей меў мноства мастацкіх вырабаў з каштоўных камянёў, каралу і бурштыну, унікальныя нумізматычную і археалагічную калекцыі, зброю розных часоў і народаў, рукапісы старажытных актаў... У карціннай галерэі знаходзіліся карціны Рубенса, копіі з Рафаэля і Тыцыяна, дзве тысячы гравюраў, некалькі дзесяткаў выяваў вядомых педагогаў і выпускнікоў калегіума.
Праграма 1796 года (тады ў калегіуме было 300 студэнтаў) сведчыць, што ў гэты час тут вывучалі беларускую, расейскую, французскую і нямецкую мовы, агульную гісторыю, фізічную і палітычную геаграфію, алгебру, тэарэтычную і практычную механіку і гідраўліку, цывільную і вайсковую архітэктуру, тэорыю жывапісу, балістыку, піратэхніку і розныя рамёствы. На філасофскім курсе выкладаліся этыка і псіхалогія, логіка, анталогія (вучэнне пра быццё), этыялогія (медычная навука аб прычынах і ўмовах узнікнення хваробаў), касмалогія, астраномія, эксперыментальная фізіка, оптыка, найвышэйшая матэматыка. У параўнанні з езуіцкімі школамі навучальныя ўстановы царскай імперыі былі настолькі прымітыўныя, што расейская знаць, каб даць дзецям прыстойную адукацыю, часта прывозіла іх у Беларусь.
Выпускніком Полацкага калегіума быў адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры Ян Баршчэўскі, аўтар знакамітай кнігі «Шляхціч Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях». Тут вучыўся вядомы польскі пісьменнік і гісторык Нікодам Мусніцкі. Сярод выхаванцаў калегіума - беларускі жывапісец Валянцін Ваньковіч, расейскі медальер, скульптар і гравёр Фёдар Талстой.
У 1812 годзе калегіум быў пераўтвораны ў акадэмію з усімі правамі ўніверсітэта.
Уладзімір АРЛОЎ
Зацверджаны ў студзені 1588 года вялікім князем Жыгімонтам ІІІ звод законаў быў на той час сама перадавым у Эўропе. Статут рыхтавалі найлепшыя правазнаўцы Вялікага Княства пад кіраўніцтвам выдатных дзяржаўных дзеячоў-беларусаў - канцлера Астафея Валовіча і падканцлера Льва Сапегі. Заканадаўчай асноваю новага зводу былі ранейшыя Статуты 1529 і 1566 гадоў, вялікакнязеўскія прывілеі, пастановы соймаў і павятовых соймікаў. Тут адлюстравалася багатая прававая культура беларускага народа, якая бярэ свой пачатак з часоў Полацкага княства, а таксама дасягненні эўрапейскай юрыдычнай думкі. Статут быў напісаны і выдадзены на беларускай мове. Яго тэкст разумела пераважная бальшыня насельніцтва нашай дзяржавы, тым часам як у краінах Заходняй Эўропы карысталіся законамі, выкладзенымі на незразумелай паспалітым людзям лаціне.
Статут абвяшчаў ідэю праўнай дзяржавы, іначай кажучы, такога парадку, калі ўсе органы і службовыя асобы павінны ў сваёй дзейнасці кіравацца толькі правам. У прысвячэнні гаспадару Жыгімонту ІІІ і ўсім станам Вялікага Княства Леў Сапега пісаў: «Вольности своее во всем постерегаем, бо не только сусед а спольный наш обыватель в отчизне, але и сам господар пан наш жадное звирхнасти над нами заживати не может, одно толко колко ему право допущаеть».